Witaminy są niezbędnymi komponentami każdej diety, koniecznymi do prawidłowego funkcjonowania i rozwoju człowieka. Tym razem poruszamy temat witaminy D w diecie, która znana jest przede wszystkim z jej wszechstronnego działania, ale niestety również z powszechnego niedoboru w polskim społeczeństwie, który dotyka wszystkie grupy wiekowe.
Podstawowe informacje
Witamina D, razem z A, E i K, należą do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W praktyce oznacza to przede wszystkim, że mogą się one kumulować w organizmie, jeśli będą występować w nadmiarze, co z kolei może nieść za sobą negatywne konsekwencje zdrowotne. Nie wydalamy ich razem z moczem tak jak to w przypadku witamin rozpuszczalnych w wodzie (np. witamin z grupy B czy witaminy C). Ponadto, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą się prawidłowo przyswajać tylko w obecności właśnie tych makroskładników, czyli tłuszczów.
Jakie pełni funkcje witamina D?
- pomaga w prawidłowym wchłanianiu/ wykorzystywaniu wapnia i fosforu
- pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu wapnia we krwi
- pomaga w utrzymaniu zdrowych kości
- pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu mięśni
- pomaga w utrzymaniu zdrowych zębów
- pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego
Jak pozyskujemy witaminę D i gdzie ją znajdziemy?
Organizm człowieka czerpie witaminę D przede wszystkim z syntezy skórnej, a także diety oraz suplementów bądź leków. Niestety w Polsce pogoda jest różna i często synteza skórna nie wystarcza, aby zapotrzebowanie na tę witaminę zostało zrealizowane.
Witamina D nie występuje też w wielu produktach spożywczych. Szacuje się, że wraz z dietą przyjmujemy jej około 10-20% całkowitej ilości. Do cennych źródeł zalicza się: tłuste ryby (np. węgorz, łosoś, makrela, śledź) i jaja. Dodatkowo warto wiedzieć, że w Polsce producenci mają obowiązek wzbogacania tłuszczów do smarowania pieczywa (z wyjątkiem masła) w witaminę D. Dzięki takim zabiegom, produkty te stanowią jej dodatkowe źródło.
Obecnie istnieje ogromna potrzeba wprowadzenia regularnej suplementacji w zalecanych dawkach oraz opracowania skutecznej strategii niwelowania niedoboru witaminy D w populacji. W 2018 roku zespół ekspertów na podstawie systematycznego przeglądu piśmiennictwa opracował i opublikował wytyczne dotyczące suplementacji dla ogólnej populacji i grup zagrożonych niedoborem witaminy D w Polsce.
Tabela zamieszczona poniżej przedstawia rekomendacje dotyczące suplementacji i leczenia witaminą D. W nawiasach przedstawiona została siła rekomendacji (1 – silne zalecenie,
2 – słabe zalecenie) i jakość dowodów naukowych (⊕⊕⊕ – wysoka jakość,
⊕⊕ – umiarkowana jakość, ⊕ – niska jakość).
Skutki niedoboru witaminy D w diecie
Niedobór witaminy D najczęściej kojarzy się z ryzykiem rozwoju krzywicy u dzieci, osteopenii i osteoporozy u dorosłych. Obecnie wiemy także, że ta witamina może odgrywać rolę w patogenezie wielu zaburzeń pozaszkieletowych obejmujących układ dermatologiczny, sercowo-naczyniowy, immunologiczny czy metaboliczny. Ponadto, niski poziom witaminy D jest związany z innymi stanami, w tym z nowotworami, cukrzycą, chorobami układu oddechowego i zwiększoną śmiertelnością z jakiejkolwiek przyczyny.
Bardzo istotną kwestią jest zależność pomiędzy odpowiednim stężeniem witaminy D we krwi a prawidłowym przebiegiem ciąży. Niektóre badania potwierdzają koneksję między niskim stężeniem tej witaminy w czasie ciąży a ryzykiem stanu przedrzucawkowego, cukrzycy ciążowej, porodu przedwczesnego czy spowolnieniem wzrostu płodu.
Witamina D – zapotrzebowanie i normy
Za wystarczającą podaż według Norm Żywienia uznaje się 15 mg, czyli około 600 IU na dobę.
Jednak kluczowe jest odpowiednie stężenie metabolitu witaminy w surowicy krwi, które można zbadać w laboratorium. Pomimo, że nie jest to najczęściej wykonywane badanie przesiewowe, to warto przynajmniej raz w roku je wykonać – przede wszystkim w celu dobrania odpowiedniej dawki suplementacyjnej.
Według rekomendacji dla populacji Polski z roku 2018 normy dla 25(OH)D wyglądają następująco:
- 0-10 mg/ml – ciężki niedobór
- >10-20 mg/ml – znaczny niedobór
- >20-30 mg/ml – stężenie suboptymalne
- >30-50 mg/ml – stężenie optymalne
- >50-100 mg/ml – stężenie wysokie
- >100 mg/ml – stężenie toksyczne
Wnioskując – za prawidłowe stężenie przyjmuje się obecnie 30–50 mg/ml 25-OH-D.
Jaki preparat wybrać do suplementacji – lek czy suplement diety?
Odpowiedź jest dość prosta – zdecydowanie lek. Dlaczego?
Przede wszystkim dlatego, że:
- lek przed wprowadzeniem do sprzedaży jest bardzo precyzyjnie badany. Z kolei suplementy nie muszą być badane przed wprowadzaniem ich na rynek. Wystarczy jedynie zgłosić Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu fakt ich wprowadzenia.
- leki mają udowodnione działanie – odpowiada za to konkretna dawka substancji. Natomiast w suplemencie nie jest jasne, ile dokładnie substancji w nim się znajduje.
- leki podlegają kontroli – Główny Inspektor Farmaceutyczny i producent leku kontroluje obroty i sprzedaż produktów leczniczych. W przypadku jakichkolwiek niezgodności, leki muszą zostać natychmiast wycofane ze sprzedaży. Natomiast suplementy diety są traktowane jako żywność, więc podlegają kontroli Sanepidu. Dodatkowo, producent nie musi śledzić jakości produktów.
Podsumowanie
Podsumowując, temat witaminy D w diecie jest ogromnie ważny ze względu na jej bardzo szerokie działanie. Jak już wiemy, witamina D ma ogromne znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu, dlatego też bez jej właściwego stężenia nie można mówić o pełnym zdrowiu. Jednak nadal pozostaje problem powszechnego niedoboru witaminy D, który wiąże się ze znacznym wzrostem ryzyka rozwoju wielu chorób oraz negatywnymi skutkami zdrowotnymi. Dodatkowo pogłębia go postępująca, niekorzystna zmiana trybu życia na siedzący, unikanie słońca oraz niska podaż tej witaminy w diecie. Pamiętajmy o tym, że odpowiednia suplementacja witaminą D, niedoprowadzanie do jej niedoborów i leczenie pozwolą na poprawę jakości życia.
Dietetyk Instytutu Sanvita Oliwia Pietrasińska
Bibliografia:
- Grafka, Agnieszka, et al. “Rola witaminy D w organizmie.” Diagn Lab 55.1 (2019): 55-60.
- Rozporządzenie Komisji (UE) nr 432/2012 z dnia 16 maja 2012 r. ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci Tekst mający znaczenie dla EOG
- Jarosz, Mirosław, et al. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Warszawa, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020].
- Wąsowski, Michał, Ewa Czerwińska, and E. Marcinkowska-Suchowierska. “Otyłość–stan predysponujący do niedoborów witaminy D. [Obesity–the condition predisposing to vitamin D deficiency].” Post Nauk Med (2013): 258-264.
- Rusińska A., Płudowski P., Walczak M. i wsp.: Zasady suplementacji i leczenia witaminą D –nowelizacja 2018. Postępy Neonatologii, 2018; 24.
- Gholami, F., Moradi, G., Zareei, B. et al. The association between circulating 25-hydroxyvitamin D and cardiovascular diseases: a meta-analysis of prospective cohort studies. BMC Cardiovasc Disord 19, 248 (2019).
- Mirowski, Adam, Anna Didkowska, and Aneta Jachnis. “Problem niedoboru witaminy D.” Życie Weterynaryjne 93.07 (2018).
- Rusińska A, Płudowski P, Walczak M i wsp. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland – Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies – 2018 Update. Front Endocrinol 2018; 9:246.
- https://www.gov.pl/, [dostęp z dnia 12.01.2022].
- https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-dopuszczaniu-do-obrotu-suplementow-diety.html, [dostęp z dnia 12.01.2022].
- https://www.gov.pl/web/zdrowie/pozwolenie-na-dopuszczenie-do-obrotu1, [dostęp z dnia 12.01.2022].
- https://pantabletka.pl/, [dostęp z dnia 12.01.2022].