AZS u dzieci i dorosłych
Rola diety w atopowym zapaleniu skóry u dzieci i osób dorosłych
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba zapalna, której towarzyszą charakterystyczne zmiany skórne oraz silny i uporczywy świąd skóry. To niegroźne dla życia schorzenie ma tendencję nawrotową, przez co prowadzi do znacznego obniżenia jakości życia pacjentów. Niepokojący jest także fakt, iż w ciągu ostatnich lat częstość występowania tej choroby wzrasta i w krajach wysokorozwiniętych dotyczy 10-30% dzieci i 1-10% dorosłych.
Charakterystyczne dla AZS zmiany zapalne to sucha, zaczerwieniona, podrażniona i swędząca skóra, na której często pojawiają się zgrubienia i drobne grudki. Mechanizm ich powstawania nie jest jednak do końca poznany – pod uwagę bierze się czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Wiadome jest, że AZS może współistnieć z innymi chorobami atopowymi takimi, jak: astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, alergiczny nieżyt spojówek czy alergia (również pokarmowa). W związku z tą ostatnią, czyli patologiczną reakcją układu odpornościowego, bardzo ważne jest określenie czynnika, który odpowiada za wzmożenie stanu zapalnego. Szczególną uwagę zwraca się m.in. na roztocza kurzu domowego, pyłki roślin, niektóre produkty z diety oraz obecne w pożywieniu konserwanty, substancje zapachowe i barwniki. Znaczenie mogą mieć również inne składniki diety, które nie mają związku z reakcją alergiczną, a działają pro- i przeciwzapalnie.
Atopowe zapalenie skóry u dzieci
Pierwsze objawy AZS najczęściej pojawiają się w wieku niemowlęcym i są utożsamiane z alergią pokarmową, choć jedynie w 20-50% przypadków to nadwrażliwość alergiczna na pokarmy leży u podłoża schorzenia. W leczeniu tej grupy pacjentów najważniejsze jest określenie co dokładnie wywołuje uczulenie i prowadzi do powstawania zmian skórnych. Często bowiem rodzice dzieci dotkniętych atopią borykają się z kwestią właściwego doboru żywności i w wielu przypadkach samodzielnie wprowadzają pewne ograniczenia żywieniowe. Przeważnie wykluczają z diety nabiał i jaja, ponieważ wskazują te produkty jako powodujące dolegliwości. Rodzice są niestety nieświadomi, że nadmierne wykluczenie poszczególnych grup produktów może prowadzić do zachwiania równowagi żywieniowej na kluczowym etapie rozwoju dziecka.
Zdaniem Amerykańskiej Akademii Dermatologii (z ang. American Academy of Dermatology, ADD) bezzasadne wprowadzenie diety eliminacyjnej może powadzić do zaostrzenia objawów AZS. Obecnie coraz częściej wspomina się o alergenach powietrznopochodnych, dlatego też wszelkie restrykcje powinny być zalecane z większą rozwagą – najlepiej po wykonaniu dodatkowych badań laboratoryjnych (testów alergicznych) i/lub po zastosowaniu 2-4 tygodniowej diety diagnostycznej z eliminacją tylko głównych potencjalnych alergenów (mleko krowie, jaja, soja, pszenica i orzeszki ziemne), koniecznie pod nadzorem lekarza i doświadczonego dietetyka. Dietetyk kliniczny pomoże, aby dieta eliminacyjna była prawidłowo zbilansowana i razem z lekarzem ustali, które produkty z diety i na jaki okres należy wyeliminować.
Co ciekawe, jeśli charakterystyczne dla AZS zmiany skórne są konsekwencją reakcji alergicznej to u niemowląt i małych dzieci powstają najczęściej z powodu uczulenia na białka mleka krowiego i jaja kurzego; u dzieci starszych, młodzieży i dorosłych – z powodu uczulenia na alergeny zwierzęce i powietrznopochodne. W tej drugiej grupie częściej obserwuje się zaostrzenie w wyniku alergicznej reakcji krzyżowej, spowodowanej jednoczesnym uczuleniem na alergeny pyłków roślinnych i alergeny pokarmowe.
Atopowe zapalenie skóry u dorosłych
Wraz z biegiem lat alergia rozpoznana u pacjenta pediatrycznego ma tendencje do ustępowania – cofnąć się więc mogą także zmiany skórne. Jeśli jednak tak się nie stanie i przy próbie prowokacji dany pokarm będzie powodował nasilenie objawów to konieczne będzie utrzymanie stosowania diety eliminacyjnej. Z kolei jeśli przyczyna AZS jest inna niż ta na tle alergicznym lub pozostaje nieznana, podstawowe znaczenie mogą mieć wspomniane już składniki stylu życia, w tym diety, o działaniu pro- i przeciwzapalnym.
Jaka jest rola dietetyka w leczeniu atopowego zapalenia skóry?
Z uwagi na dosyć popularne stosowanie diet eliminacyjnych „na własną rękę”, rola dietetyka klinicznego w leczeniu AZS, zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych, jest nieoceniona. Specjalista dietetyk działa w oparciu o szczegółowy wywiad zdrowotno-żywieniowy oraz dokonuje rzetelnej analizy dzienniczka żywieniowego, który powinien uwzględniać następujące po posiłkach objawy (czasami zależne również od pory roku). Dietetyk kliniczny może zalecić wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych, które umożliwią identyfikacje alergenów powodujących zaostrzenie stanu zapalnego – dzięki temu u pacjenta będzie istniała możliwość wprowadzenia indywidualnej i odpowiednio zbilansowanej diety eliminacyjnej, która będzie oferowała produkty zamienne do tych, które zostały wykluczone. Jeśli jednak AZS nie współistnieje z alergią to korzystne może okazać się wprowadzenie diety o właściwościach przeciwzapalnych. Wartościowe dla pacjenta będą także wszelkie zalecenia dotyczące unikania czynników drażniących.
Leczenie atopowego zapalenia skóry
Celem leczenia AZS jest dążenie do jak najszybszego opanowania objawów i przywrócenia prawidłowego funkcjonowania uszkodzonej bariery naskórkowej. Podstawa to oczywiście unikanie czynników odpowiedzialnych za powstawanie wyprysku, choć nie zawsze jest to możliwe i najczęściej pozostaje jedynie leczenie objawowe – właściwa pielęgnacja skóry. Znaczenie mogą mieć składniki przeciwzapalne i odpowiednio zbilansowana dieta, w czym pomoże dietetyk, a która może przyczynić się do złagodzenia objawów choroby. Udowodniono także, że otyłość, która sprzyja powstawaniu prozapalnych adipokin, pełni ważną funkcję w podtrzymywaniu stanu zapalnego w AZS – z tego też powodu ważne jest, aby u pacjentów z nadmierną masą ciała wprowadzić dietę niskoenergetyczną pod nadzorem dietetyka.
W ciągu ostatnich lat zwraca się szczególną uwagę na podaż nienasyconych kwasów tłuszczowych z dietą. Sugeruje się, że ze względu na działanie silnie przeciwzapalne, kwasy tłuszczowe omega-3 (zarówno EPA, jak i DHA) mogą stanowić leczenie uzupełniające w AZS. Wydaje się również, że suplementacja witaminą D, witaminą E i cynkiem może być równie korzystna, jednak wymaga to dalszych kontrolowanych badań, zanim powstaną bezpośrednie rekomendacje. Obecnie wiadomo jedynie, że składniki te mogą poprawiać nawilżenie skóry
i zmniejszać jej swędzenie.
Za elementy stylu życia, które mogą wpłynąć na złagodzenie objawów AZS uważa się dodatkowo unikanie sytuacji stresowych, brak ekspozycji na zanieczyszczenia środowiskowe, przebywanie w odpowiednim, umiarkowanym klimacie (unikanie niskich temperatur, małej wilgotności oraz ograniczonej lub nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne), używanie łagodnych środków higienicznych i chemicznych oraz noszenie odpowiedniej odzieży.
Na niekorzyść w leczeniu AZS natomiast mogą wpływać takie czynniki diety jak spożywanie czerwonego przetworzonego mięsa, innych źródeł nasyconych kwasów tłuszczowych oraz wysokoprzetworzonych zbóż. Dla młodzieży i osób dorosłych szczególnie ważne są zalecenia dietetyczne i stylu życia, które sugerują rezygnacje z palenia tytoniu, picia alkoholu, jak i mocnej kawy oraz czarnej herbaty – zachowania te mogą bowiem sprzyjać pojawianiu się zaczerwienień na skórze.
Podsumowanie
Aktualnie uznaje się, że rola diety eliminacyjnej w AZS jest co najmniej dyskusyjna i należy zalecać ją jedynie pod kontrolą doświadczonego dietetyka, zgodnie z wynikami obserwacji, dodatkowych badań laboratoryjnych (testów alergicznych) oraz rezultatem wprowadzenia diety diagnostycznej. Dodatkowe korzyści u chorych może przynosić obecność składników przeciwzapalnych w codziennym jadłospisie oraz unikanie czynników drażniących. Sugeruje się, że odpowiednio zbilansowana dieta może wpłynąć na złagodzenie powstałych zmian skórnych i polepszyć jakość życia pacjentów.
Autor: Kinga Falkiewicz, dietetyk kliniczny Instytutu Sanvita
Zobacz także:
Piśmiennictwo:
- Silverberg NB, Lee-Wong M, Yosipovitch G: Diet and Atopic Dermatitis. Cutis, 2016; 97:227-232.
- Nowicki R, Trzeciak M, Wilkowska A i wsp.: Atopowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne terapeutyczne. Stanowisko ekspertów Sekcji Dermatologicznej Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Sekcji Alergologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Postępy Dermatologii i Alergologii, 2015; 32:239-249.
- Małczyńska T: Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci – wskazówki praktyczne. Standardy Medyczne Pediatria, 2011; 8:911-920.
- Samochocki Z: Czy witamina D ma wpływ na rozwój i przebieg atopowego zapalenia skóry? Standardy Medyczne Pediatria, 2012; 9:623-625.
