Dieta w miażdżycy tętnic
Miażdżyca tętnic obwodowych to proces chorobowy dotyczący głównie średnich i dużych naczyń tętniczych. Stanowi czynnik predykcyjny uogólnionej miażdżycy i uważana jest za równoważnik choroby wieńcowej (CAD – coronary artery disease) w ocenie globalnego ryzyka sercowo-naczyniowego.
Pierwsze doniesienia naukowe na jej temat sięgają XVIII wieku, stąd jest ona jednym z najlepiej przebadanych i opisanych problemów medycznych. Pomimo szerokiej wiedzy na temat jej zapobiegania, rozpoznawania i leczenia, ryzyko zgonu w ciągu 10 lat u osób z miażdżycą tętnic obwodowych wynosi ok. 40% i pozostaje na niezmienionym poziomie od lat 50.
Warto podkreślić również, że na proces powstania zmian miażdżycowych wpływa wiele czynników. Wyróżniamy w nich występowanie chorób współistniejących, styl życia, a także czynniki immunologiczne i genetyczne. Brak interwencji, w kierunku zahamowania ich powstawania może prowadzić do wystąpienia klinicznie jawnych chorób sercowo-naczyniowych (ChSN), w tym choroby wieńcowej, udaru mózgu. Schorzenia te są główną przyczyną przedwczesnych zgonów mężczyzn i kobiet na świecie. Jak pokazują badania zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy tętnic obwodowych obserwuje się u osób palących tytoń, osób z przesączaniem kłębuszkowym (GFR –glomerular filtration rate) <60ml/min, hipercholesterolemią. Diabetycy (osoby z cukrzycą) również należą do grupy podwyższonego ryzyka rozwoju miażdżycy.
Mechanizm rozwoju miażdżycy polega na gromadzeniu się w przestrzeni pomiędzy śródbłonkiem, a warstwą mięśniową naczynia złogów złożonych z makrofagów, tzw. „złego cholesterolu”, czyli lipoprotein o małej gęstości (LDL, low-density lipoprotein), komórek piankowatych i pozakomórkowego cholesterolu. Powstające w ten sposób pasma tłuszczowe są pierwotną postacią zmian miażdżycowych. Z czasem do pasm tłuszczowych dołączają się elementy włókniste tkanki łącznej, które otaczają pierwotne ognisko zapalne, separując je od reszty naczynia. W ten sposób tworzy się blaszka miażdżycowa, będąca przyczyną ograniczenia lub całkowitego zahamowania przepływu krwi w tętnicy. Niedokrwienie, będące następstwem zmian miażdżycowych w tętnicach kończyn dolnych przyczynia się do występowania osłabienia, dyskomfortu lub bólu w obrębie określonych grup mięśni nóg pojawiających się podczas wysiłku fizycznego, jest to tzw. chromanie przestankowe. Chorzy z krytycznym niedokrwieniem kończyny odczuwają spoczynkowy ból niedokrwienny, któremu może towarzyszyć martwica tkanek. Stan ten wymaga szybkiej interwencji medycznej oraz niejednokrotnie zabiegu operacyjnego na tętnicach kończyn dolnych.
Jednym z podstawowych elementów profilaktyki i leczenia chorób układu krążenia stanowi modyfikacja sposobu odżywiania.
W pierwszym etapie interwencji żywieniowej dietetyk oszacuje zapotrzebowanie kaloryczne. Pozwoli to na zapewnienie utrzymania masy ciała w najlepiej przedziale BMI 20 – 25 kg/m². Dietetyk kliniczny wykona szczegółowe badanie składu ciała . Sprawdzając zawartość tkanki tłuszczowej, wody, mięśni, masy białkowej i mineralnej, co wraz w wynikami badań biochemicznych będzie podstawą do opracowania planu żywienia, diety.
Zalecane jest ograniczenie procentowego udziału tłuszczu w diecie poniżej 30%, w tym ilości nasyconych kwasów tłuszczowych poniżej 7% wartości energetycznej diety oraz cholesterolu do 300 mg/dobę. Kwasy tłuszczowe nasycone należy zastąpić kwasami tłuszczowymi nienasyconymi. Z tego względu zaleca się spożywać codziennie garści orzechów (ok. 30g) oraz ryby 2-3 razy w tygodniu, opcjonalnie innych źródeł kwasów omega-3. Spośród orzechów i nasion warto wybierać przede wszystkim orzechy włoskie i siemię lniane, które mają wysoką zawartość kwasów omega-3. Korzystne jest zmniejszenie dziennego spożycia soli poniżej 5 g, uwzględniając w tym sól obecną w gotowych produktach takich jak wędliny, czy sery. Podaż białka i węglowodanów powinna być dostosowana indywidualnie, w tym pomoże dietetyk kliniczny ustalając dietę dla osoby z miażdżycą. Warto zadbać o to, aby przeważającą część puli białka w diecie stanowiło białko roślinne.
Jak pokazują badania, korzystne działanie wykazuje także spożycie 2g/dobę steroli/stanoli roślinnych, obniżających stężenie całkowitego cholesterolu oraz frakcji cholesterolu LDL. Związki te znajdziemy głównie w roślinach oleistych m.in. orzechach, pestkach dyni, rzepaku, słoneczniku.
W celu dietoprofilaktyki u pacjentów kardiologicznych z nadmierną masą ciała, dyslipidemią i zaburzeniami gospodarki węglowodanowej zaleca się stosowanie diety o niskim indeksie glikemicznym. Pomocnym będzie również ograniczenie węglowodanów prostych. Każdą zmianę w sposobie żywienia warto skonsultować z dietetykiem. Pomoże w prawidłowym zbilansowaniu jadłospisu, z uwzględnieniem indywidualnego zapotrzebowania pacjenta na energię i składniki odżywcze. Uwzględni również występowania chorób współistniejących, np. ustalając dietę w cukrzycy i miażdżycy.
Autor: Zuzanna Szypowska, dietetyk kliniczny Instytut Sanvita
Zapraszamy do zapisu na wizytę u dietetyka Zuzanny Szypowskiej:
Wtorki: 15:00-17:00
Środa: 9.00-15.00
Piątek: 15.00-17:00, 17:00-20:00- Kobiety w ciąży
Zobacz także nasze specjalistyczne oferty:
Bibliografia:
- Norgren L., Hiatt WR., Dormandy JA., i wsp.: TASC II Group. Inter-society consensus for the management of peripheral arterial disease (TASC II). J Vasc Surg 2007, 45: 5-67.
- Hirsch AT., Haskal ZJ., Hertzer NR., i wsp.: ACC/AHA 2005 Practice guidelines for the management of patients with peripheral arterial disease (lower extremity, renal, mesenteric, and abdominal aortic): a collaborative report from the American Association for Vascular Surgery/Society for Vascular Surgery, Society for Cardiovascular Angiography and Interventions, Society for Vascular Medicine and Biology, Society of Interventional Radiology, and the ACC/AHA Task Force on Practice Guidelines (Writing Committee to Develop Guidelines for the Management of Patients With Peripheral Arterial Disease): endorsed by the American Association of Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation; National Heart, Lung, and Blood Institute; Society for Vascular Nursing; TransAtlantic Inter-Society Consensus; and Vascular Disease Foundation. Circulation 2006, 113(11): 463-654.
- Faisal A., i wsp: Miażdżyca tętnic obwodowych: diagnostyka i leczenie. Medycyna Po Dyplomie 2010, 19(6): 81-91.
- Kucharska E.: Miażdżyca tętnic – wybrane aspekty. Przegląd Lekarski 2014, 71( 7): 400-401.
- Andrzej B., Agnieszka S.: Miażdżyca — choroba całego życia i całej populacji krajów cywilizacji zachodniej. Choroby Serca i Naczyń 2006, 3(1): 1–6.
- Dobrzyńska M.: Historia badań nad miażdżycą oraz rolą diety w patogenezie zmian miażdżycowych. Acta Medicorum Polonorum 2016, 6(1): 35.