Żywienie dzieci w drugim i trzecim roku życia.
Dziecko w okresie 2-3 lat – w porównaniu z poprzednim okresem życia- wykazuje zmniejszone zapotrzebowanie energetyczne. Wynika to ze zmniejszenia tempa wzrostu. W 12 miesiącu życia niemowlęcia jego masa urodzeniowa zwykle potraja się, podczas gdy 2-3 latek przybiera na wadze 2-3 kg/rok. Zgodnie z raportem FAO/WHO/UNU z roku 2004 dzienne zapotrzebowanie energetyczne dla dziewcząt i chłopców biorąc pod uwagę umiarkowany wysiłek fizyczny wynosi :
2 lata / kg masy ciała
3 lata / kg masy ciała
2 lata / dzień
3 lata / dzień
Chłopcy
82 kcal/kg (345 kJ/kg)
84 kcal/kg (350 kJ/kg)
950 kcal (4 MJ)
1125 kcal (4.7 MJ)
Dziewczęta
80 kcal/kg (335 kJ/kg)
81 kcal/kg (339 kJ/kg)
850 kcal (3.6 MJ)
1050 kcal (4.4 MJ)
Udział energii wykorzystywanej na potrzeby wzrostu zmniejsza się, natomiast dziecko staje się bardziej aktywne ruchowo, w związku z czym około 50% energii jest wykorzystywana na potrzeby związane z aktywnością fizyczną. Podaż białka powinna wynosić około1 g/kg masy ciała. Energia pochodząca z innych źródeł niż białko powinna być pokrywana w 60-65% z węglowodanów i w 35-40% z tłuszczu.
W przypadku węglowodanów należy zwrócić uwagę na ograniczenie podaży dodatkowego cukru do słodzenia, którego nie powinno się znaleźć więcej niż 20% całkowitej podaży energii. Jeżeli chodzi o tłuszcze należy ograniczyć w diecie dziecka nasycone kwasy tłuszczowe (tłuszcze zwierzęce) do 10% energii pochodzącej z tłuszczu, cholesterol oraz tłuszcze trans (twarde margaryny, ciasteczka i inne wypieki z dodatkiem margaryn twardych). Zalecane tłuszcze w żywieniu małego dziecka (2-3 lata) to: masło oraz oleje roślinne – oliwa z oliwek, olej rzepakowy niskoerukowy, olej lniany. Są one źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych niezbędnych do prawidłowego rozwoju dziecka. Dzienne spożycie błonnika powinno zawierać się w granicach 10-15g/dzień, maksymalnie 19g/dzień. Aby zrealizować to zalecenie w praktyce należałoby podawać dziecku produkty z pełnego ziarna (pieczywo razowe, kasze gruboziarniste), warzywa i owoce.
Jeżeli chodzi o odpowiednią zawartość witamin i składników mineralnych w codziennej diecie dziecka, szczególna uwagę trzeba zwrócić na odpowiednią podaż wapnia i witaminy D. W tym okresie życia dziecka powinno ono spożyć około 800-1000 mg wapnia w ciągu dnia, co oznacza np. 400ml mleka, 150g jogurtu oraz 30g żółtego sera. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D3 wynosi 400 j.m. Należy pamiętać aby codziennie przebywać minimum 15 minut w pełnym słońcu, gdyż witamina ta syntetyzuje się również w organizmie pod wpływem promieni słonecznych.
Zastosowanie zaleceń w praktyce – podstawowe zasady zdrowego odżywiania
Pożywienie dziecka powinno być:
Bezpieczne pod względem wartości odżywczej oraz jakości zdrowotnej
Urozmaicone
Akceptowane smakowo
O odpowiedniej gęstości energetycznej ze względu na pojemność żołądka i duże zapotrzebowanie energetyczne.
W tym i późniejszych okresach życia podstawą diety będzie urozmaicanie. Codzienny jadłospis powinien być zróżnicowany, niemonotonny, bogaty w produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Wprowadzanie i przyzwyczajanie dziecka do nowych produktów stopniowo pomoże w akceptacji bogatego asortymentu z różnych grup. Pod koniec drugiego roku życia większość dzieci potrafi już jeść samodzielnie i akceptuje potrawy o zróżnicowanym smaku oraz konsystencji. Nowe produkty powinny być wprowadzane w niewielkich ilościach, w obecności produktów, które dziecko już zna i lubi.
Trzeba również pamiętać o umiarze, aby nie doprowadzić do przekarmienia czy niedożywienia dziecka. Najlepszą wytyczną będzie kierowanie się apetytem i aktywnością fizyczną dziecka. Z punktu widzenia metabolizmu bardziej wskazane będą częstsze posiłki o małej objętości niż duże po dłuższych przerwach. Niektóre reakcje dziecka wskazują na to czy jest ono głodne czy syte. Dlatego należy zwracać uwagę i obserwować zachowania, co pozwoli nam na właściwą ich interpretację.
Należy również zwrócić uwagę na ograniczenieudziału produktów przetworzonych w diecie np. wędlin konserwowanych, koncentratów spożywczych, napojów gazowanych, ze względu na zbyt dużą zawartość sztucznych dodatków, soli lub cukru. W przypadku warzyw korzystniej jest stosować te ze znanego źródła lub ze specjalnych upraw ekologicznych z powodu skażenia niektórych warzyw azotanami.
Jeżeli chodzi o liczbę posiłków to zaleca się stosowanie 5 posiłków dziennie – 3 głównych i 2 dodatkowych. Śniadanie stanowi jedno z najważniejszych dań w ciągu dnia, dlatego też powinno być bogate w energię i składniki odżywcze. Drugie śniadanie może być niewielkie, ale zróżnicowane jakościowo. Obiad, jako zasadniczy posiłek powinien być ciepły i charakteryzować się największą różnorodnością produktów spożywczych. Podwieczorek jest szczególnie ważny u dzieci, które uprawiają sporty i zabawy na świeżym powietrzu, nie powinien być jednak zbyt obfity. Kolacja powinna być łatwostrawna i nie spożywana zbyt późno. Należy unikać podjadania między posiłkami i ograniczyć „posiłki telewizyjne”.
Produkty nadmiernie rozdrobnione (np. przecierane), pomimo tego, że ułatwiają i przyspieszają karmienie dziecka – mogą hamować rozwój psychomotoryczny. Dlatego coraz częściej należy wprowadzać do jadłospisu produkty o zwartej konsystencji, dostosowanych do fazy rozwoju dziecka.
W okresie przechodzenia na samodzielny sposób jedzenia, dziecko bardzo chętnie próbuje jeść samodzielnie- rączkami. Pożywienie „do rączki” (finger-foods) powinno być miękkie o twardej konsystencji. Bezpieczne i zdrowe będą: delikatne, gotowane cząstki warzywa; cząstki dojrzałych, miękkich owoców – banan, melon, truskawka; kawałki gotowanych owoców; kawałeczki gotowanego mięsa i drobiu; kawałki miękkiego sera czy skórki chleba, tosty, ciasto biszkoptowe i drożdżowe. Mało bezpieczne mogą okazać się: surowe, twarde warzywa i owoce; owoce pestkowe; orzechy; pestki czy twarde cukierki.Istotny w diecie dziecka jest dobór odpowiednich produktów spożywczych. Powinny być one pełnowartościowe, dzięki czemu pokryjemy zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze.
Ułatwieniem w przestrzeganiu prawidłowej diety będzie dekalog żywienia (opracowany przez zespół ekspertów powołany przez konsultanta krajowego do spraw pediatrii):
1. Należy codziennie spożywać pieczywo i przetwory zbożowe pochodzące z pełnego przemiału zbóż.
2. Należy spożywać codziennie produkty nabiałowe, takie jak mleko (w tym mleko modyfikowane przeznaczone dla dzieci w wieku poniemowlęcym), maślankę, kefir lub jogurt ze zmniejszoną zawartością tłuszczu.
3. Należy codziennie jeść warzywa (w tym warzywa strączkowe) i owoce.
4. Chude mięso czerwone, w tym wędliny, powinny być spożywane nie częściej niż dwa – trzy razy w tygodniu, a jajka kurze w dni, w których nie jest spożywane mięso.
5. Mięso drobiowe powinno być spożywane dwa – trzy razy w tygodniu, zawsze bez skóry.
6. Wskazane jest spożywanie ryb, jeden – dwa razy w tygodniu.
7. Posiłki powinny być przygotowywane z udziałem tłuszczy roślinnych (najlepiej oliwka z oliwek lub olej rzepakowy) z ograniczeniem tłuszczu zwierzęcego.
8. Należy ograniczyć dodatek soli do potraw i produktów spożywczych.
9. Należy ograniczyć spożywanie słodkich napojów i pić czystą wodę.
10. Dziecko powinno codziennie ćwiczyć fizycznie, bawiąc się lub grając przez kilkadziesiąt minut, najlepiej na świeżym powietrzu.
Co robić gdy dzieci nie chcą jeść?
Dzieci mogą okazywać niechęć do określonych posiłków lub składników pokarmowych albo niechęć do jedzenia w ogóle. Są to zjawiska bardzo częste i spędzające sen z powiek rodzicom. Tylko cierpliwość i częste ponawianie prób wprowadzania określonych potraw lub składników pokarmowych w końcu przynoszą rezultaty. Należy wykorzystać moment naturalnego zainteresowania tym , co jedzą dorośli oraz skłonność do naśladownictwa. Ponadto spokojna atmosfera , estetyczny wygląd i regularne pory posiłków oraz dobry przykład ze strony rodziców wpływa korzystnie na kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych dziecka. U dziecka zaczynają się kształtować preferencje smakowe i poczucie niezależności, które często jest demonstrowane odmową zjedzenia posiłku. Istotne jest aby nie zmuszać do jedzenia, ale zachęcać choćby przez „eksperymenty kulinarne”, które 2-3latki lubią.
Chętnie jedzą kanapki w formie zwierząt, postaci, obrazków. Należy również zainteresować dziecko produktami spożywczymi zanim trafią one na stół, poprzez uczestniczenie dziecka w zakupach, przy przyrządzaniu posiłków, wyborze dekoracji do kanapek czy mieszaniu sałatek. Należy pamiętać, że okazywanie niechęci do jedzenia może być również próbą wyrażania swojego „ja” przez dziecko i pewnego rodzaju psychologiczną walką z rodzicami zmuszającymi je do jedzenia.
Sylwia Leszczyńska, dietetyk kliniczny, psychodietetyk
SANVITA Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej
Publikacja: „W zdrowym stylu” 2008