Rotawirusy – żywienie i odpowiednie nawodnienie

Rotawirusy zostały odkryte i opisane ponad 50 lat temu. To małe i kuliste wirusy, należące do rodziny Reoviridae o średnicy około 75 nm. To patogeny bardzo odporne na niekorzystne warunki, co sprawia, że są trudne do eliminacji za pomocą zastosowania zwykłych środków higieny. Rozpowszechnienie zakażeń rotawirusami jest bardzo zmienne i zależy przede wszystkim od grupy wiekowej, w której prowadzone są badania oraz od okresu prowadzenia badań i regionu geograficznego. Szacuje się, że grupą najbardziej zagrożoną zachorowalnością i śmiertelnością z tego powodu są dzieci poniżej 5 roku życia.

ZAKAŹNOŚĆ

Źródło zakażenia rotawirusami stanowią osoby chore, które mogą wydalać wirusy na 2 do 5 dni przed wystąpieniem pierwszych objawów zakażenia i około 10 do 14 po ich ustąpieniu. Zakażenia bezobjawowe dodatkowo mogą zwiększać ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa. Główną drogą rozprzestrzeniania się patogenu jest droga fekalno-oralna, czyli poprzez przeniesienie wirusa rękoma, ale do zakażenia może dojść również drogą kropelkową. Zakaźność wirusa jest bardzo duża, a materiałem wysoce zakaźnym są przede wszystkim: kał, wymiociny i wydzieliny dróg oddechowych. Przyczyną zakażenia może być zanieczyszczona woda oraz produkty spożywcze niewymagające obróbki cieplnej. Możliwe jest także szerzenie się infekcji poprzez kontakt z przedmiotami, które zostały zainfekowane. Pobyt dziecka w szpitalu, gdzie najczęściej nie ma możliwości izolacji chorych i ich rodziców jest również czynnikiem zwiększającym ryzyko zakażenia.

OBJAWY ZAKAŻENIA

Okres rozwoju choroby wynosi najczęściej od 1 do 3, ale może trwać również do tygodnia. Najczęściej infekcja ma przebieg ostry, a jej czas trwania szacuje się na 3-10 dni. Głównym i charakterystycznym objawem zakażenia rotawirusami jest wodnista biegunka, której mogą towarzyszyć wymioty. U większości pacjentów obserwuje się także bóle brzucha oraz gorączkę. Zakażenie najczęściej prowadzi do odwodnienia, a w ciężkich przypadkach może być przyczyną zaburzeń metabolicznych, takich jak kwasica metaboliczna, zaburzenia elektrolitowe oraz niewydolności narządowej. W przypadku rozwoju poważnych zaburzeń niezbędna jest hospitalizacja dziecka oraz nawadnianie pozajelitowe. Zakażenie rotawirusami zdecydowanie rzadziej może mieć również charakter bezobjawowy lub dawać objawy bardzo niespecyficzne.

ODPOWIEDNIE NAWODNIENIE

Postawą leczenia zakażeń rotawirusowych jest zapobieganie odwodnieniu organizmu i odpowiednie nawadnianie dziecka przez cały czas trwania choroby. Mając na uwadze fakt, że w przypadku niemowląt i małych dzieci bardzo szybko dochodzi do odwodniania spowodowanego biegunkami oraz wymiotami w pierwszym etapie zakażenia należy stosować specjalny doustny płyn nawadniający dostępny w aptekach.

Zgodnie z rekomendacjami stosuje się 50-100 ml płynu na kilogram masy ciała dziecka przez 4 godziny oraz dodatkowo 5-10 ml na kilogram masy ciała po każdym oddanym stolcu czy wymiotach. Każdorazowo płyn należy podawać dziecku bardzo powoli i przez dłuższy okres czasu, np. kilka lub kilkanaście minut. Następnie kontynuuje się podawanie doustnych płynów nawadniających, ale zgodnie z zapotrzebowaniem dziecka w odniesieniu do wieku oraz dalej dodatkowo 5-10 ml na kilogram masy ciała po każdym oddanym stolcu i wymiotach. Początkowo należy unikać podawania samej wody. Nie należy stosować również soków, napojów typu cola i innych napojów gazowanych i niegazowanych, ponieważ ze względu na obecność cukrów prostych mogą nasilać biegunkę.

Brak poprawy w przypadku nawodniania dziecka za pomocą specjalnych doustnych płynów, bardzo duże odwodnienie. Są one bezwzględnym wskazaniem do hospitalizacji. Należy również zwrócić uwagę na  uporczywe lub żółciowe wymioty i inne poważne komplikacje zdrowotne.

WSPOMAGANIE ŻYWIENIOWE

W przypadku niemowląt karmionych piersią podaż pokarmu matki można utrzymać, natomiast w przypadku dzieci starszych zaleca się wstrzymanie od karmienia dziecka w etapie nawadniania organizmu, a następnie powrót do żywienia. W okresie powrotu dziecka do żywienia rozważyć można wraz z lekarzem prowadzącym podawanie odpowiednich probiotyków.

Początkowym stadium można stosować dietę lekkostrawną, zawierającą mniejsze ilości błonnika pokarmowego, a następnie dietę zgodną z zasadami prawidłowego żywienia. Odpowiednie żywienie będzie stymulowało regenerację przewodu pokarmowego i zmniejszało ryzyko rozwoju niedożywienia.

U dzieci z ostrą biegunką zaleca się powrót do żywienia nie później niż po 4-6 godzinach od rozpoczęcia nawodnienia.

Bez restrykcji mogą być spożywane pokarmy będące źródłem węglowodanów złożonych. Zaliczamy do nich np. mleczne mieszanki zbożowe u małych dzieci oraz ryż, drobne kasze, suche pieczywo czy ziemniaki u dzieci starszych.

 Dziecko może spożywać również chude mięso oraz jogurty a także owoce i warzywa. Należy zadbać przede wszystkim o odpowiednią obróbkę termiczną potraw dziecka.

Początkowo powinny być one gotowane w wodzie lub na parze, a tłuszcz (np. masło lub oleje roślinne) powinien być dodawany do posiłku po jego przyrządzeniu. Wskazane jest unikanie ostrych przypraw drażniących przewód pokarmowy, takich jak curry, kurkuma, imbir, ostra papryka, pieprz i nadmiernej ilości soli. Pokarmy mogą być doprawione delikatnymi ziołami, np. suszonym koperkiem czy oregano. W dalszym ciągu rekomenduje się unikanie napojów wysokosłodzonych, a głównym źródłem nawodnienia powinna być woda. Można podawać również herbaty bez cukru.

W miarę poprawy stanu zdrowia dziecka rekomenduje się powrót do podawania surowych warzyw i owoców oraz produktów z pełnego ziarna (np. chleb graham lub pełnoziarnisty, kasza jaglana, pęczak, gryczana).

Należy pamiętać, że podczas choroby może dojść do uszkodzenia komórek jelita cienkiego. Może być to przyczyną zaburzenia procesów trawienia poszczególnych pokarmów, zwłaszcza tych zawierających laktozę, głównie mleka i produktów mlecznych. Nietolerancja najczęściej ma charakter przejściowy i polega na nasilenia biegunek po spożycie mleka i produktów mlecznych. W związku z tym w tym okresie zaleca się stosowanie mieszanek bezlaktozowych. W przypadku starszych dzieci stosowania produktów bez laktozy. 

Brak nietolerancji laktozy nie ma wskazań do prewencyjnego stosowania preparatów pozbawionych laktozy.

JAK ZAPOBIEGAĆ?

Najprostszą metodą profilaktyki zakażeń rotawirusami jest oczywiście szeroko pojęta higiena. Osoby chore powinny ograniczyć kontakty z pozostałymi osobami, a w szczególności z dziećmi, nawet do tygodnia po ustąpieniu zakażenia. Wskazane jest, aby chory korzystał z własnych naczyń i sztućców oraz zachowywał odpowiednią higienę.

KLAUDIA WIŚNIEWSKA, dietetyk kliniczny, Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej SANVITA, Instytut Profilaktyki Zdrowia Dzieci i Niemowląt BABY CLINIC

PIŚMIENNICTWO:
1. Łoś-Rycharska E., Czerwionka-Szaflarska M.: Biegunki rotawirusowe – dlaczego warto im zapobiegać. Przegląd Gastroenterologiczny 2011; 6 (2): 60–68
2. Modlińska-Cwalińska A., Mania A., Mazur-Melewska K. i wsp.: Kliniczna i laboratoryjna charakterystyka infekcji rotawirusowych u dzieci. Pediatria Polska 2012; 87 (3): 249–254