Wpływ diety na rozwój mózgu i odporności u dzieci.

Wpływ diety na rozwój mózgu i odporności u dzieci.

Zbilansowane żywienie na każdym etapie życia człowieka sprzyja prawidłowemu rozwojowi i funkcjonowaniu organizmu. Odpowiednia dieta kobiety w czasie ciąży i po ciąży oraz dziecka w pierwszych latach życia warunkuje prawidłowe programowanie metaboliczne organizmu, pozytywnie oddziałując na rozwój fizyczny oraz intelektualny.

ŻYWIENIE A PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MÓZGU I ZDOLNOŚCI POZNAWCZYCH

Na rozwój zdolności poznawczych dziecka wpływają zarówno czynniki środowiskowe i żywieniowe. Czynniki środowiskowe to głównie narażenie na stres, skażenie środowiska, używki czy czynniki socjoekonomiczne.

Spośród czynników żywieniowych wyróżniamy: zapotrzebowanie energetyczne, białko, kwasy omega 3 i omega 6, cholesterol, składniki mineralne i witaminy.

Udowodniono występowanie niekorzystnych zmiany zachodzących w mózgu dziecka pod wpływem nieprawidłowego żywienia, m.in.: redukcję liczby komórek mózgu, opóźnienie procesu mielinizacji (pokrywanie wypustek komórek nerwowych osłonkami tłuszczowymi, które chronią je, pozwalają na szybszy przepływ informacji i tworzenie nowych połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi), zaburzenia rozwoju synaps nerwowych, prowadzących do zmian w zakresie motywacji u dzieci – bojaźliwość, apatia, obniżony rozwój postrzegania i myślenia.

Niedobory żywieniowe wpływają na zaburzenia rozwoju ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Występujące w okresie pierwszych 21 dni życia powodują spadek ilości DNA w mózgu o 25%, natomiast w ciąży i pierwszych 21 dniach życia – aż o 60% (zmiany nieodwracalne). Aby zapobiec niedoborom energetycznym, rekomendowane jest karmienie piersią. Dziecko im dłużej karmione jest piersią, tym wyższe wykazuje zdolności poznawcze. Wykazano, że dzieci karmione piersią do 1 roku życia osiągają lepsze wyniki w testach IQ o 20-30 pkt niż pozostałe (badanie przeprowadzono wśród 7-8 latków). Składniki odżywcze mleka wpływają na rozwój neurologiczny wcześniaków i noworodków donoszonych, co najwyraźniej widać u dzieci z niską masą ciała.

Aminokwasy (tworzące białka) wykorzystywane są również do produkcji enzymów, hormonów czy neurotransmiterów. Tryptofan (rodzaj białka) razem z witaminą B6, B3 i magnezem konieczne są do produkcji serotoniny. To ona bierze udział w regulacji nastroju – zmniejsza napięcie nerwowe, uspokaja, pozytywnie wpływa na sen, koncentrację oraz działa przeciwdepresyjnie. To właśnie serotonina prowadzi do wydzielania melatoniny, odpowiedzialnej za regulację dobowego cyklu snu i czuwania. Niemowlęta do 12 tygodnia życia nie posiadają melatoniny. Wyraźny zarys snu zaczyna kształtować się ok.20 tygodnia życia, natomiast wraz z wiekiem następuje zwapnienie szyszynki, powodujące zmniejsza się ilość melatoniny, a tym samym problemy ze snem.

Produkty bogate w białko zwierzęce polecane dla małych dzieci to głównie mięsa, jaja i mleko (ok. 60% całkowitego spożycia białka). Wybieraj mięso chude, najlepiej wołowe, cielęce, królicze lub drobiowe – ugotowane i rozdrobnione. Najbardziej odpowiednie potrawy dla dziecka w wieku 1-3 lat to klopsiki i pulpety z mięsa lub ryby. Należy jednak pamiętać, wprowadzenie ryb zalecane jest powyżej 1 roku życia.

Nie podawaj dziecku tłustych mięs oraz surowych jaj (zawierają awidynę– substancję antyodżywczą). Do 3 roku życia wybieraj mieszanki mleczne typu „junior” zamiast pełnego mleka krowiego. Mleko krowie nie dostarcza organizmowi dziecka odpowiedniej ilości witamin i składników mineralnych. Małe dzieci powinny spożywać ok. 650 ml mleka dziennie, które oprócz białka dostarczy odpowiednią ilość wapnia, fosforanów oraz magnezu. Pociechy, które nie trawią dobrze mleka, mogą jeść jogurty i produkty mleczne. Uważaj jednak, aby nie przekroczyć zalecanej dziennej porcji. Nadmiar mleka może wywołać zaparcia, upośledzić pracę nerek oraz sprzyjać tworzeniu się kamieni nerkowych, miażdżycy, a także wpływać na otyłość w późniejszym wieku.

Dziecko, od momentu narodzin do wczesnego dzieciństwa, musi spożywać odpowiednią ilość tłuszczów, dostarczających odpowiednią ilość kalorii oraz składników niezbędnych do funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. U 2-3-latków, gdy tłuszcze nie są już dostarczane z pokarmem matki, dieta powinna być stopniowo wzbogacana kwasami tłuszczowymi (NNKT) – omega-3 i omega-6 – dostarczającymi ok. 4% potrzebnej energii.  Wraz z cholesterolem mają one pozytywny wpływ na rozwój mózgu oraz układu nerwowego, przez co wpływają na funkcje poznawcze, koncentrację i zapamiętywanie u dzieci.

Podnoszą odporność na infekcje i alergie. Pozytywnie wpływają na funkcjonowanie narządu wzroku, ostrość widzenia oraz rozwój zmysłów. Ich niedobór powoduje obniżone zdolności poznawczych. Udowodniono, że kwasy omega-3 wspomagają leczenie zaburzeń w nauce wśród dzieci z ADHD (zespołem nadpobudliwości psychoruchowej). Najbardziej intensywna kumulacja omega 3 w istocie szarej mózgu, tkance tłuszczowej płodu i OUN następuje od III trymestru ciąży do 2 roku życia. Produkty zawierające kwas omega-3 lub wzbogacone nim powinny koniecznie znaleźć się w diecie dziecka.

NNKT możemy znaleźć w:

– olejach roślinnych (głównie lnianym, sojowym, rzepakowym, słonecznikowym, kukurydzianym),

– tłustych rybach morskich (halibut, tuńczyk, łosoś, śledź, sardynki)

– orzechach

– zielonych warzywach (brukselka, karczochy, seler naciowy, sałata, kapusta, zielony groszek, ogórki)

Do 2 roku życia zalecana jest dieta bogata w tłuszcze, głównie pochodzące z masła. U starszych dzieci należy stopniowo ograniczać tłuszcze zwierzęce, aby uniknąć otyłości.

Zalecane spożycie omega 3 przez kobiety w czasie ciąży powinno wynosić 1-1,5g/dzień. Dla niemowląt jego najlepszym źródłem jest mleko matki. W przypadku niemowląt karmionych sztucznie zalecana jest suplementacja.

ODPORNOŚĆ

Ważne jest zadbanie o jakość i bezpieczeństwo produktów podawanych dziecku. Organizm jest bardzo wrażliwy i delikatny. Odporność dziecka kształtuje się już w życiu płodowym, natomiast prawidłowa odporność wykształca się dopiero w wieku szkolnym, dlatego do tego czasu bardzo istotne jest optymalne zbilansowanie diety. Aż 70 % komórek układu odpornościowego znajduje się w przewodzie pokarmowym, dlatego wzmacnianie odporności należy zacząć właśnie od niego. Wybieraj żywność przeznaczoną specjalnie dla niemowląt i dzieci, nie zapominając o bakteriach probiotycznych. Niewłaściwie dobrane posiłki przyczyniają się do częstego występowania chorób, a praca i rozwój narządów wewnętrznych mogą zostać zaburzone.

Pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu. Zapotrzebowanie na płyny u małego dziecka wynosi ok. 950 ml/dobę. Kiedy dziecko jest spragnione, podawaj mu wodę do picia, która naturalnie nawodni wszystkie tkanki jego organizmu, przyspieszając wydalanie szkodliwych substancji (opcjonalnie lekkie napary herbatek ziołowych, niesłodzone).

Dla układu odpornościowego największe znaczenie spośród witamin i składników mineralnych wykazuje witamina C, D i A oraz cynk i selen. Podaż w diecie warzyw i owoców nie tylko wzmocni układ immunologiczny, ale także wpłynie pozytywnie na rozwój pozostałych narządów i układów. Nalży mieć na uwadze nie tylko produkty naturalnie wzmacniające odporność, ale i te, które ją osłabiają. Z diety dziecka powinny zniknąć słodycze, napoje gazowane oraz produkty wysokoprzetworzone. Hamują one prawidłowy rozwój, osłabiają układ odpornościowy oraz mogą przyczyniać się do rozwoju chorób dietozależnych w przyszłości.

Żywienie w czasie ciąży rzutuje na stan urodzeniowy dziecka oraz procesy metaboliczne, kształtujące ryzyko wielu chorób dietozależnych w życiu dorosłym. Skutki niedoboru składników odżywczych w życiu płodowym mogą być bardzo poważne. W czasie przebiegu ciąży jedz zgodnie z podstawową zasadą (dla dwojga, nie za dwojga), zgodnie z piramidą żywieniową, dostarczaj odpowiedniej ilości przeciwutleniaczy oraz zadbaj o prawidłową podaż płynów. Po porodzie kształtuj w dziecku dobre nawyki i przyzwyczajenia związane z jedzeniem już od najmłodszych lat. Pomoże Ci w tym zasada 4U: urozmaicenie, umiar, unikanie i uregulowanie. Wyzbądź się najczęstszych błędów popełnianych w żywieniu dzieci – nadmiernego dosalania, zbyt małego urozmaicenia diety, braku czasu i zbyt dużego zniecierpliwienia w czasie posiłków, nerwowej atmosfery w czasie posiłków oraz nadmiernego rozdrabniania produktów. Pamiętaj, że to właśnie Ty masz największy wpływ na rozwijający się organizm swojego dziecka, a tym samym na jego przyszłość.

Bibliografia:

1. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci” Standardy Medyczne/Pediatria. 2014, t.11, s.321-338
2. Adam J. Sybilski, Małgorzata Michalczuk: Zasady żywienia dzieci w drugim i trzecim roku życia. Pediatr Med Rodz 2010, 6 (3), p. 182-188