Opakowania żywności są to wyroby przemysłowe, które są przeznaczane do umieszczania w nich różnych produktów spożywczych. Główną ich funkcją jest ochrona produktu przed działaniem czynników zewnętrznych i zepsuciem produktu, ale także ułatwienie transportu i przechowywania. Opakowanie niewątpliwie stanowi również element marketingowy, który swoim wyglądem i kształtem zachęca konsumenta do nabycia produktu.
Asortyment jest niezwykle szeroki i często stojąc przed wyborem zakupu konkretnego produktu wybieramy ten, który charakteryzuje się najbardziej atrakcyjnym opakowaniem i wyróżnia się spośród innych. Zwracamy również uwagę na łatwość w użyciu i wygodę, czasem na rodzaj materiału, z którego zostało wyprodukowane. Do dyspozycji mamy opakowania szklane, papierowe, tekturowe, metalowe lub z tworzyw sztucznych. Na rynku pojawiają się także opakowania aktywne i inteligentne. Pomysłowość producentów jest ogromna. Zaczynamy się w końcu zastanawiać jaki rodzaj opakowania wybrać? Czy, aby na pewno wszystkie są bezpieczne? Czy rodzaj opakowania może mieć wpływ na wartość odżywczą produktu?
Pojawiające się wątpliwości są jak najbardziej uzasadnione. Niejednokrotnie już wykazano, że niektóre substancje chemiczne mogą migrować z opakowań do żywności. Czynią ją niecałkowicie bezpieczną dla człowieka, narażając tym samym jego zdrowie. Sytuacja taka może nastąpić na skutek nieprzestrzegania przez producentów żywności zasad związanych z używaniem opakowań. Wykorzystanie podczas całego procesu produkcyjnego, a także poprzez zastosowanie niedozwolonych bądź też nieodpowiednich substancji w procesie produkcji. Z punktu widzenia zagrożeń związanych z migracją substancji szkodliwych z opakowań do żywności wydaje się. Najmniejsze zagrożenie stwarzają opakowania szklane oraz z papieru i tektury. Szkło jest materiałem potencjalnie obojętnym chemicznie i nie wywiera ujemnego wpływu na produkt spożywczy nawet przy długotrwałym przechowywaniu. Opakowania papierowe i tekturowe także wydają się pod tym względem bezpieczne aczkolwiek są często mało stabilne i nieodporne na wilgoć stąd żywność przechowywana w tego rodzaju opakowaniach powinna być umieszczana głównie w suchych miejscach.
Z największym ryzykiem wiąże się natomiast stosowanie opakowań z tworzyw sztucznych. Często są one produkowane z użyciem takich środków jak plastyfikatory zapewniające opakowaniom odpowiednią elastyczność, antyutleniacze, środki antystatyczne czy rozpuszczalniki, które mogą migrować do zapakowanej żywności stwarzając zagrożenie dla konsumenta lub niekorzystnie zmieniając jego cechy sensoryczne.
Biorąc pod uwagę bezpieczeństwo żywności związane z migracją różnych substancji niekorzystnych z opakowań do żywności najbardziej rozsądny wydaje się być wybór niebarwionych nadmiernie opakowań szklanych oraz niebarwionych. Także pozbawione napisów z farby drukarskiej opakowania papierowych i teksturowych.
Takich materiałów możemy także używać pakując żywność w domu. Natomiast z punktu widzenia zachowania wartości odżywczej opakowania te nie zawsze będą odpowiednie dla każdego produktu.
Opakowania z reguły przyczyniają się do zmniejszenia strat jakości odżywczej żywności, ale nie w każdym przypadku tak jest. Poszczególne składniki zawarte w żywności są poddane w czasie przechowywania działaniu czynników fizykochemicznych takich jak temperatura, pH, światło czy tlen. Może dochodzić do strat tych składników jeśli dany produkt spożywczy jest umieszczony w niewłaściwym opakowaniu.
Produkty, które są dobrym źródłem witamin A, D, K, B6, B12, ryboflawiny, a także wielonienasyconych kwasów tłuszczowych nie powinny być przechowywane w przezroczystych opakowaniach. Jest tak ze względu na szczególną wrażliwość tych składników na działanie światła. Obecność tego czynnika przyczynia się do stopniowego rozpadu wrażliwych witamin. Przyspiesza także reakcję utleniania tłuszczów co prowadzi do powstania związków chemicznych o właściwościach toksycznych.
Klasycznym przykładem jest mleko i przetwory mleczne, które przechowywane w przezroczystych, najczęściej szklanych opakowaniach tracą duże ilości ryboflawiny, witaminy A i D która są szczególnie wrażliwe na działanie światła. W tym przypadku korzystny będzie zakup mleka i jego przetworów, których opakowanie jest zupełnie nieprzezroczyste. Podobnie powinno postępować się w przypadku olejów. Powinniśmy wybierać oleje, które znajdują się w szklanych, ciemnych butelkach uniemożliwiających niekorzystne oddziaływanie światła. Nieuzasadnione pod względem jakości odżywczej jest także pakowanie soków (szczególnie tych jednodniowych) w przezroczyste opakowania, ponieważ zwiększa to straty witamin. Badania pokazują jednak, że konsumenci niezależnie od innych czynników preferują opakowania przezroczyste, dzięki którym można zobaczyć produkt znajdujący się w środku. Szczególnie wyraźnie widać to właśnie w przypadku olejów i soków oraz mleka. Takie opakowania wzbudzają zaufanie. Żywność w nich przechowywana uznawana jest za zdrowszą w stosunku do tych przechowywanych w opakowaniach nieprzezroczystych.
Należy również zwrócić szczególną uwagę na to czy opakowanie produktu spożywczego niezależnie od jego rodzaju jest prawidłowe. Nie jest zniekształcone czy uszkodzone, ponieważ to również może mieć znaczenie w przypadku obniżenia jakości odżywcze. Te, które mają ślady uszkodzenia nie powinny być spożywane. Witaminy takie jak A, D, E, K i C oraz niektóre witaminy z grupy B. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe są szczególnie wrażliwe na działanie tlenu, który przyczynia się do rozpadu tych składników żywności. Zatem jakakolwiek nieszczelność opakowania czy jego nieforemny kształt może zwiększyć dostępność tlenu do żywności i obniżyć jego jakość.
W kontekście zachowania optymalnej wartości odżywczej produktu oraz zwiększenia jej bezpieczeństwa wprowadzono innowacyjne rozwiązania w pakowaniu żywności i używanych opakowaniach. Nowością na rynku są tak zwane opakowania aktywne i inteligentne, których cechą jest pozytywne oddziaływanie na produkt spożywczy. Opakowanie takie zmienia warunki wewnątrz, aby zachować odpowiednie właściwości produktu przez długi czas.
Mogą to być specjalne folie, wyzwalające niewielkie ilości substancji przeciwbakteryjnych. Zabezpieczają one żywność przed zepsuciem stosowane najczęściej do takich produktów jak mięso, ryby, sery. Substancje wykorzystywane w opakowaniach aktywnych najczęściej stanowią jego część lub są umieszczone wewnątrz opakowania w postaci różnego rodzaju saszetek czy nalepek. Tego typu opakowania stanowią doskonały zamiennik dla klasycznych opakowań. Nie tylko zwiększają jego trwałość, przyczyniają się do większego zachowania wartości odżywczej ale również informują o stanie żywności. Informują, czy jest ona zepsuta czy jeszcze odpowiednia do spożycia, co z pewnością zwiększa bezpieczeństwo spożycia produktów żywnościowych.
Bez przeszkód można decydować się na kupno żywności w ten sposób opakowanej, jeśli tylko mamy taki wybór.
Warto zwrócić również uwagę na próżniowe pakowanie produktów, które nie tylko przyczyniło się do zwiększenia ich trwałości, ale także do poprawy cech organoleptycznych. Znalazło szerokie zastosowanie w przypadku przypraw i kawy, dzięki czemu możemy cieszyć się ich niezwykłym aromatem. Zmniejszenie kontaktu produktu z powietrzem i przedłużenie jego trwałości oraz zachowanie wartości odżywczej zapewnia również zastosowanie opakowania ze zmodyfikowaną atmosferą (MAP).
Opakowania, których używamy do pakowania żywności w domu powinny pochodzić od znanych producentów. Podyktowane jest to tym, że przestrzegają prawa unijnego. Dotyczy ono materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Nie są one nadmiernie barwione i są szczelne co uniemożliwia nadmierny dostęp tlenu i zwiększa czas przechowywania.
Wybór właściwego opakowania zależy od bardzo wielu czynników. Należy mieć na względzie warunki przechowywania produktu, migrację substancji z opakowań i wpływ czynników zewnętrznych na jakość odżywczą. Nie można się w tym przypadku sugerować jedynie wyglądem opakowania. Jego kształtem czy kolorem, ponieważ może być to w wielu przypadkach mylące.
Klaudia Wiśniewska – dietetyk kliniczny
Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej
Publikacja: Zdrowie&Smak, 2015
