Celiakia to choroba zapalna jelita cienkiego o podłożu autoimmunologicznym, związana z trwałą nietolerancją glutenu – białka występującego w zbożach takich jak pszenica, żyto, jęczmień, owies, orkisz. Celiakia może wystąpić w każdym wieku u osób, które są predysponowane genetycznie. Jednym z kluczowych elementów leczenia tej choroby jest dieta bezglutenowa, która może znacząco poprawić jakość życia małych pacjentów. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej celiakii u dzieci oraz omówimy, jak wprowadzić i utrzymać skuteczną dietę bezglutenową, aby zapewnić im zdrowy rozwój i dobre samopoczucie.
Objawy celiakii i diagnostyka
U osób chorych na celiakię, gluten działa toksycznie prowadząc do zapalenia jelit, zaniku kosmków jelitowych jelita cienkiego oraz uszkodzenia błony śluzowej. Efektem tego są zaburzenia wchłaniania pokarmu prowadzące do różnych objawów klinicznych. Pierwsze objawy u niemowląt można zaobserwować po 4-6 tygodniach od wprowadzenia do diety produktów zawierających gluten. Do typowych objawów, które powinny wzbudzić twoje zaniepokojenie należą: biegunki, wymioty, zatrzymanie wzrostu, opóźnienie rozwoju psychoruchowego. U dzieci mogą występować bóle brzucha, powiększenie obwodu brzucha, bóle mięśni, stawów, obserwujemy utratę apetytu, apatię. Poza tym dziecko może być słabsze od rówieśników, bardziej podatne na infekcje. W badaniach pomocniczych obserwuje się niskie stężenie białka, niedobory witamin (A, D, E, K, kwasu foliowego), niedokrwistość z niedoboru żelaza. Niewykryta lub nieleczona celiakia zdecydowanie obniża jakość życia oraz zwiększa ryzyko powikłań, takich jak np. osteoporoza, uszkodzenie funkcji śledziony, nowotwory jelita cienkiego. Ponadto u ok. 20% pacjentów z celiakią występują inne choroby autoimmunologiczne (np. autoimmunologiczne choroby tarczycy, cukrzyca typu 1,).
Chorobę trzewną diagnozuje się wykrywając określone przeciwciała we krwi . Podstawę do rozpoznania stanowi obecność we krwi dwóch spośród kilku przeciwciał (klasy IgA i IgG) typowych dla celiakii. W celu potwierdzenia tej diagnozy niezbędne jest przeprowadzenie biopsji jelita cienkiego. Jeżeli u Twojego dziecka istnieje podejrzenie celiakii możesz wykonać badanie genetyczne, które w większości przypadków może potwierdzić lub wykluczyć chorobę – ok. 90-95% osób z celiakią ma typowy układ genów, który predysponuje do choroby. Badanie takie szczególnie zalecane jest dzieciom osób chorych na celiakię w celu jej wykluczenia, czy też osobom z niedoborem IgA, gdy wyniki badań serologicznych oraz biopsja jelita są sprzeczne lub niejasne.
Czy celiakii można zapobiec ?
Jak wskazują badania bardzo istotne w obniżeniu ryzyka wystąpienia celiakii jest karmienie piersią oraz stosowanie się do zasad wprowadzania do diety niemowląt produktów zawierających gluten. Mitem jest, że produkty glutenowe należy włączyć do diety dziecka jak najpóźniej. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami gluten powinien być stopniowo wprowadzany w 5-6 miesiącu życia dziecka, czyli wcześniej niż to było zalecane w wytycznych przed rokiem 2006 (po 10 m-cu lub nawet po pierwszym roku). Badania dowodzą, że wcześniejsze wprowadzenie niewielkich ilości glutenu zmniejsza ryzyko zachorowania na celiakię. Dawkę ekspozycyjną wprowadź w zależności od sposobu karmienia noworodka: w 5 miesiącu życia – jeśli karmisz piersią i w 6 miesiącu – jeśli dziecko jest karmione mlekiem modyfikowanym. Początkowo przez okres dwóch miesięcy podawaj dziecku raz dziennie 2—3 gramy glutenu (= 1/2 łyżeczki kleiku pszennego lub kaszy manny) w 100 ml posiłku. Przez kolejne dwa miesiące należy podawać zdwojoną dawkę (4—6 gramów). Jeśli nie ma objawów choroby trzewnej, produkty glutenowe możesz uwzględniać w diecie dziecka w większych ilościach. Choć okazuje się, że i po tym okresie ilość glutenu ma znaczenie. W jednym z badań opublikowanych w Pediatrics zaobserwowano, że u dzieci poniżej 2. r.ż. 4-krotny wzrost zapadalności na celiakię był poprzedzony 2-krotnym wzrostem spożycia glutenu. Natomiast znaczny spadek zapadalności związany był ze zmniejszeniem spożycia glutenu o około 1/3. Ryzyko uczulenia na pokarm jest mniejsze, jeśli pierwsze miesiące podawania glutenu przypadają jeszcze podczas karmienia piersią. Nie należy natomiast wprowadzać glutenu przed 4. miesiącem życia.
Leczenie, czyli diagnoza i co dalej ?
Jeśli u twojego dziecka zdiagnozowano celiakię, pamiętaj, że jedyna skuteczna terapia tej choroby polega na zastosowaniu diety bezglutenowej do końca życia. W przypadku jej konsekwentnego stosowania objawy ustępują a ryzyko powikłań zmniejsza się. U małych dzieci poprawa następuje na ogół znacznie szybciej niż u dorosłych. W przypadku wystąpienia objawów niedoborowych w zależności od potrzeb zlecana jest suplementacja określonych makroelementów i mikroelementów.
Karmienie piersią dziecka na diecie bezglutenowej
Nie ma potrzeby abyś karmiąc piersią stosowała dietę bezglutenową, jeśli u twojego dziecka zdiagnozowano celiakię. Owszem gluten może przenikać do mleka, ale jak wynika z badań, jego ilość w mleku kobiet spożywających gluten jest na poziomie 178 nanogramów na ml (maks. 1200 ng /ml). Zakładając, że zanik kosmków jelita cienkiego u dziecka i w konsekwencji objawy towarzyszące celiakii mogą być powodowane przez produkty zawierające powyżej 1 mg glutenu na 100 g oznacza to, że mleko matki nawet o maksymalnym stężeniu glutenu (0,12 mg glutenu na 100 g mleka) jest bezpieczne i może być uznane za produkt bezglutenowy.
ABC diety bezglutenowej
• W przypadku dzieci z nietolerancją glutenu dieta oparta jest o produkty bezglutenowe (zawierające poniżej 2 mg glutenu / 100 g, optymalnie poniżej 1 mg glutenu/100 g), z umieszczonym na opakowaniu symbolem „przekreślonego kłosa” i / lub napisem „produkt bezglutenowy”.
• Wiele produktów spożywczych z natury nie zawiera glutenu. Zaliczyć do nich należy mięso, ryby, jajka, warzywa, owoce, mleko i większość produktów mlecznych, ziemniaki oraz wybrane zboża. Te produkty możesz włączyć do diety dziecka, uważaj jednak na niebezpieczeństwo kontaminacji podczas przygotowywania produktów bezglutenowych. W trakcie przygotowywania posiłków dla dziecka z celiakią pamiętaj, aby dokładnie umyć nóż i in. narzędzia, wcześniej używane do przygotowywania pożywienia na bazie produktów z glutenem.
• Maluch ze stwierdzoną celiakią może bezpiecznie spożywać mleko matki, a karmiony sztucznie – mleka modyfikowane i kaszki bezglutenowe oraz stosować je do przyrządzania smacznych dań, tak aby dieta była różnorodna i sycąca.
• Istotnym jest, aby korzystać z produktów żywieniowych o wysokiej wartości odżywczej i bardzo wysokiej jakości.
• Należy wyeliminować z diety dziecka pszenicę, żyto, jęczmień, owies, pszenżyto, orkisz, kamut, bulgur, kus kus oraz wszystkie produkty mączne, wypieki, musli, płatki itd. wytwarzane z tych rodzajów zbóż.
• Zamiennikami dla powyższych mogą być: ziemniaki, kukurydza, ryż (biały, dziki, brązowy), gryka, proso i tef oraz komosa, tapioka, maniok, sago, sorgo, amarantus, mączka świętojańska.
• Niezwykle istotne jest zapoznanie się oraz dokładne przeanalizowanie listy składników produktów ryzykownych , jako że bardziej szkodliwe okazuje się narażenie na niewielkie ilości glutenu niż jego jednorazowa większa dawka. Dlatego starannie czytaj etykiety produktów żywnościowych – wszystkie produkty zawierające w swoim składzie białko roślinne, skrobię, stabilizator, mąkę (bez określenia ich pochodzenia) mogą zawierać dodatek glutenu. Unikaj produktów o niejednoznacznie określonym składzie recepturowym.
• W razie wątpliwości koniecznie skonsultuj się z dietetykiem. Nie wprowadzaj też diety samodzielnie na podstawie objawów, bez wcześniejszej konsultacji specjalistycznej oraz diagnozy.
Sylwia Leszczyńska, dietetyk
Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej SANVITA
Publikacja: DOBRA MAMA, 2012
Zamów konsultację online z dietetykiem dla dziecka.
Po realizacji zamówienia skontaktujemy się z Tobą i umówimy dogodny termin wizyty. Automatycznie po dokonaniu zamówienia otrzymasz też link do wstępnego wywiadu z prośbą o uzupełnienie przed wizytą.
