Przyczyny nadwagi i otyłości

Przyczyny nadwagi i otyłości

Nadwaga i otyłość to problem dotykający coraz większą grupę ludzi na całym świecie. Szacuje się, że w Polsce ponad 50 % społeczeństwa ma nadwagę, a aż 25%- otyłość. Podłoże tego problemu leży zarówno w nieprawidłowym sposobie odżywiania, braku aktywności fizycznej, jak i złym stanie zdrowia oraz predyspozycjach genetycznych. Z tego względu przed pierwszym spotkaniem z dietetykiem wskazane jest wykonanie podstawowych badań. Pacjent trafiający do dietetyka klinicznego z kompleksem aktualnych wyników badań może mieć pewność, że przygotowany plan żywieniowy będzie uwzględniał jego indywidualne potrzeby związane ze stanem zdrowia. Oprócz wyników badań na pierwszą wizytę dietetyczną warto przygotować i zabrać ze sobą dzienniczek bieżącego spożycia w którym został spisany 3- , 5-lub 7-dniowy jadłospis pacjenta, z uwzględnieniem gramatury spożywanych produktów, formy przygotowania i godzin posiłków oraz przygotować się do badania składu ciała.

1. Nieprawidłowy sposób żywienia

Szacuje się, że w ok. 70-80 % redukcja masy ciała zależna jest od sposobu żywienia. Kluczowa w tym zakresie jest przede wszystkim wartość energetyczna diety. Niestety, nawet jeżeli dieta oparta jest na produktach pełnowartościowych, ale spożywanych w nadmiernych ilościach,  będzie przyczyniała się do wzrostu masy ciała. Dodatkowo, nadmiar cukru oraz nasyconych kwasów tłuszczowych, co jest charakterystyczną cechą współczesnego modelu żywienia, sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej w organizmie. Kluczem do sukcesu jest zatem spożywanie posiłków o ograniczonej wartości energetycznej, lecz wysokiej gęstości odżywczej. W tym celu należy zadbać przede wszystkim o właściwą ilość warzyw w diecie, które powinny stanowić 50 % każdego posiłku. Każde zmiany w sposobie żywienia warto skonsultować z dietetykiem. Specjalista pomoże we właściwym doborze produktów spożywczych oraz przygotuje indywidualny jadłospis, dzięki czemu pacjent będzie świadomy, jaką wielkość powinny mieć spożywane przez niego posiłki.

2. Niski poziom aktywności fizycznej

Wiele badań epidemiologicznych potwierdza wpływ zmniejszonej aktywności fizycznej na rozwój otyłości na świecie. Udowodniono, że połączenie diety o obniżonej wartości energetycznej z zwiększoną aktywnością fizyczną pomaga osiągnąć największe rezultaty w redukcji masy ciała. Dodatkowo, osobom ćwiczącym regularnie po zakończeniu procesu odchudzania łatwiej jest utrzymać osiągniętą masę ciała, niż osobom niećwiczącym. Najczęściej, jako powód braku regularnej aktywności fizycznej pacjenci uznają brak czasu, zmęczenie oraz niski poziom motywacji. Ograniczenie aktywności może być również wtórne, związane z utrudnionym poruszaniem się osoby otyłej, co z kolei prowadzi do dalszego przyrostu masy ciała i powstania mechanizmu błędnego koła. W celu indywidualnego dostosowania wysiłku fizycznego do możliwości pacjenta wskazane jest skorzystanie z porady doświadczonego fizjoterapeuty.

3. Stan zdrowia

Najczęstszą wtórną przyczyna otyłości jest niedoczynność tarczycy. Choroby tarczycy częściej występują w grupie kobiet. Do najpopularniejszych schorzeń tarczycy oprócz niedoczynności zalicza się nadczynność tarczycy oraz autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli Hashimoto. Hormony tarczycy (T3 i T4) biorą udział w metabolizmie makroskładników, odpowiadają z bilans wodny i przemiany energetyczne zachodzące w organizmie. Oznacza to, że ich niedobór może powodować obniżenie metabolizmu i sprzyjać wzrostowi masy ciała oraz utrudniać jej redukcję. W przypadku problemów z masą ciała, mimo stosowania prawidłowej diety bardzo często, jako pierwszy etap zaleca się zbadanie stężenia hormonów tarczycy we krwi. U kobiet otyłość może być także objawem występowania zespołu policystycznych jajników (PCOS), ale, co warto wiedzieć, może również indukować wystąpienie tego zespołu, gdyż towarzysząca otyłości insulinooporność uwrażliwia jajniki na stymulację androgenową. Do innych poważnych chorób mogących przyczynić się do występowania otyłości zalicza się: zespół Cushinga, zespół Pradera i Williego, zespół Turnera, zespół Klinefeltera.

4. Czynniki genetyczne

Wśród uwarunkowań biologicznych predysponujących do występowania otyłości zwraca się zazwyczaj uwagę na istotną rolę czynników genetycznych. Dziedziczenie otyłości wynosi bowiem około 33% i ma charakter poligeniczny. Występowanie otyłości u jednego z rodziców zwiększa ryzyko wystąpienia otyłości u dzieci w wieku dorosłym 4-5-krotnie. Gdy zaburzenie to dotyczy obojga rodziców ryzyko to wzrasta 13-krotnie. Fenotypowo wyróżnia się otyłość prostą i otyłość typu brzusznego, szczególnie niebezpieczną ze względu na przyczynianie się do rozwoju chorób cywilizacyjnych. Zwiększa ona ryzyko wystąpienia udaru mózgu, zawału serca, a także cukrzycy typu II.

Więcej informacji na temat genetycznego podłoża otyłości znajdziecie w artykule “Genetyczne podłoże otyłości”.

5. Psychologiczne aspekty otyłości

Psychologiczne uwarunkowania otyłości od niedawna stanowią obiekt licznych badań naukowych. Można wśród nich wyróżnić: zaburzenia mechanizmu samoregulacji, cechy osobowości, trudności w radzeniu sobie ze stresem i przeżywanymi emocjami, depresję. Jedzenie często uważane jest za czynnik poprawiający nastrój, łagodzący napięcie związane ze stresem. Staje się ono formą zmagania z kłopotami – jako odwracanie uwagi od bodźców o przykrym charakterze. Może jako sposób uniknięcia zagrożenia czy kompensowania przeżywanych trudności. Łatwość pozyskiwania pożywienia sprawia, że dla wielu osób staje się ono najbardziej dostępną strategią radzenia sobie ze stresem. Zwiększona potrzeba jedzenia jest wynikiem przeżywania negatywnych emocji, złego samopoczucia czy obniżonego nastroju. Jedzenie emocjonalne prowadzi do braku kontroli nad spożywanym pokarmem, przejadaniem się, a w konsekwencji nadmierną masą ciała. Do zaburzeń odżywiania towarzyszących otyłości zaliczamy: syndrom jedzenia nocnego (NES), zespół  kompulsywnego jedzenia (BED) oraz bulimię psychiczną (BN). W każdym przypadku leczenie otyłości powinno uwzględnić wsparcie psychologiczne i konsultacje psychodietetyczne, w celu zwiększenia długoterminowych efektów.

6. Wpływ leków

Oprócz występujących schorzeń także przyjmowane leki mogą utrudniać zachowanie prawidłowej masy ciała. Zaliczmy do nich glikokortykosteroidy, a także leki przeciwdepresyjne. Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne zwiększają apetyt, a przez to przyczyniają się do zwiększenia masy ciała. Zmiana masy ciała jako efekt uboczny stosowania terapii lekami przeciwdepresyjnymi wiąże się z występującymi przy ich przyjmowaniu zaburzeniami w stężeniach greliny i leptyny, które odgrywają rolę w gospodarce energetycznej organizmu. Prowadzą one do zachwiania równowagi między uczuciem sytości i głodu, wzrostu łaknienia i zaburzenia podstawowej przemiany materii. Według danych naukowych częstość występowania otyłości centralnej u chorych leczonych lekami przeciwpsychotycznymi wynosi około 60%.

Autor: Zuzanna Szczypowska, dietetyk kliniczny

Zobacz także:

• Zadbaj o zdrowie i zrzuć zbędne kilogramy – leczenie otyłości 
• Wizyta u psychologa
• Dieta optymalna w insulinooporności

Bibliografia:

1. Plewa M., Markiewicz A.: Aktywność fizyczna w profilaktyce i leczeniu otyłości. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2006, 2(1):30–37.
2. Gołębiewski P., Bryl W., Hoffmann K.: Wpływ wybranych technik fizjoterapeutycznych na redukcję masy ciała u osób otyłych. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2013, 4(1): 37–42.
3. Swajkosz K. i wsp.:. Hypothyroidism being caused by chronic autoimmune inflammation of the thyroid gland. Journal of Education, Health and Sport 2017, 7(5):41-54.
4. Tunbridge W.M. i wsp.:. The spectrum of thyroid disease in a community: The Whickham Survey. Clinical endocrinology 1977, 7(6):481-93.
5. Stangierski A.: Związek między funkcją tarczycy, składem ciała, poziomem greliny i łaknieniem. Rozprawa Doktorska: 2013,13-49.
6. Pietrzykowska E., Wierusz-Wysocka B.: Psychologiczne aspekty nadwagi, otyłości i odchudzania się. Polski Merkuriusz Lekarski 2008, 24: 143- 472.
7. Adamski W., Szulińska M., Bogdański P.: Wtórne przyczyny otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, 3 (1): 6–13.
8. Strassnig M., Miewald J., Keshavan M., Ganguli R.: Weight gain in newly diagnosed first-episode psychosis patients and healthy comparisons: one-year analysis. Schizophr 2007, 93 (1–3): 90–98.
9. Bąk-Sosnowska M.: Zaburzenia odżywiania towarzyszące otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, 1(2):92-99.