Prawidłowe żywienie noworodków i niemowląt ma kluczowe znaczenie dla ich odpowiedniego rozwoju w przyszłości. Błędy żywieniowe jakie popełniają rodzice w pierwszych miesiącach życia dziecka mogą skutkować nie tylko nieprawidłowymi nawykami pociechy w przyszłości, ale także mogą zwiększać predyspozycje do występowania niektórych chorób, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze czy choroba wieńcowa. Zatem skład diety, prawidłowe jej skomponowanie, a także ilość i jakość wybieranych produktów będą miały kluczowe znaczenie dla rozwoju dziecka zarówno fizycznego jak i intelektualnego.
Powszechnie wiadomo, że najdoskonalszym sposobem żywienia w okresie niemowlęcym jest karmienie piersią, które to w pełni zaspokaja zapotrzebowanie małego dziecka na wszystkie niezbędne składniki odżywcze i warunkuje prawidłowy rozwój w pierwszym półroczu życia. Prawdziwy problem zaczyna się dopiero wtedy, kiedy pokarm matki wydaje się być dla dziecka niewystarczający i należałoby zacząć wprowadzać nowe produkty do jego diety. Jak tego dokonać i kiedy rozpocząć wprowadzanie nowych produktów? Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i towarzystw pediatrycznych z Polski i Europy z rozszerzaniem diety dziecka nie należy się spieszyć. Przez pierwsze sześć miesięcy życia złotym standardem jest wyłączne karmienie piersią, a wprowadzanie produktów powinno rozpocząć się pod koniec tego okresu. Należy pamiętać aby nowe produkty podawać łyżeczką, a nie butelką, a ilość i wielkość posiłków dostosować do potrzeb dziecka. To ono decyduje czy zje podany mu posiłek i w jakiej ilości.
KŁOPOTLIWY GLUTEN
Pierwszym krokiem powinno być stopniowe wprowadzanie niewielkich ilości glutenu, którego dobrym źródłem będzie kaszka lub kleik zbożowy glutenowy. Jest to szczególnie ważne ponieważ może zmniejszyć ryzyko rozwoju celiakii u dziecka w przyszłości. Składnik ten należy wprowadzić do diety dziecka nie wcześniej niż w 5 i nie później niż w 6 miesiącu życia w ilości 2-3 gramy dziennie na 100 ml posiłku. Jak to zrobić? W przypadku dzieci karmionych naturalnie najlepiej rozprowadzić przygotowaną ilość produktu w odciągniętym pokarmie mamy, natomiast później dodawać go można do zupy. Dzieciom, które karmione są sztucznie odpowiednią ilość produktu zawierającego gluten można rozprowadzić w preparacie. Typowa ekspozycja na gluten powinna trwać do końca 6 miesiąca, co oznacza, że tylko jeden posiłek powinien zawierać produkt glutenowy.
W następnych miesiącach ilość glutenu w diecie dziecka można stopniowo zwiększać, a następnie podawać pełne posiłki glutenowe.
PIERWSZE DANIA MALUCHA
Podawanie poszczególnych produktów i ich konsystencję należy dostosować do umiejętności dziecka i jego indywidualnego rozwoju. Najważniejsza jest obserwacja reakcji dziecka i ocena czy dojrzało ono do wprowadzania zmian w jadłospisie.
Pierwsze posiłki powinny mieć odpowiedni łagodny smak oraz kremową i delikatną konsystencję. Początkowo podawane posiłki powinny tylko nieznacznie odbiegać konsystencją od konsystencji mleka, po to oby stopniowo zwiększyć ich gęstość do papki, a około 8 miesiąca życia dziecka pojawiać się już mogą niewielkie grudki. Im bliżej ukończenia pierwszego roku życia tym konsystencja powinna być bardziej stała aby stopniowo zachęcać dziecko do gryzienia i żucia.
Nowe produkty należy wprowadzać osobno w ilości około 3-4 łyżeczek na posiłek dokładnie obserwując reakcję dziecka. Ważne jest zachowanie odpowiedniego odstępu wynoszącego minimum 1-2 dni przed wprowadzeniem kolejnego produktu. Pozwoli to na identyfikację żywności, która może wywoływać ewentualne niepożądane dolegliwości u dziecka takie jak kolki, wzdęcia, bóle brzucha czy odbijania, które najczęściej manifestują się płaczem dziecka, jego ogólnym rozdrażnieniem oraz zaburzeniami snu.
Pierwsze posiłki można zacząć podawać już w 5 miesiącu życia dziecka, a powinny być to przede wszystkim przeciery jarzynowe. Smak owoców dziecko powinno poznać dopiero po wprowadzeniu zupek przecierowych – tak aby nie miało problemów z zaakceptowaniem smaku warzyw. Soki i przeciery owocowe wprowadzać należy na samym początku w niewielkich ilościach – od 50 do 100g dziennie i pamiętać o tym, aby nie traktować ich jako sposobu na gaszenie pragnienia. To woda powinna stanowić główne źródło nawodnienia już od najmłodszych lat.
Wybór rodzaju posiłku – czy jest to posiłek przygotowywany samodzielnie czy też gotowy produkt przeznaczony dla niemowląt i małych dzieci zależy tak naprawdę głównie od rodziców. Jednakże zawsze należy pamiętać, aby wybierać produkty o jak najlepszej jakości i znanym pochodzeniu. Przygotowanie posiłku samodzielnie wymaga dużej ostrożności ze strony rodzica oraz zachowania wszystkich zasad higieny. Skrupulatnie dobrane produkty należy dokładnie czyścić i myć, poddać obróbce kulinarnej w postaci gotowania i zmiksować w celu uzyskania odpowiedniej kremowej konsystencji. Niezwykle istotną kwestią jest doprawianie przygotowywanych posiłków. Na początku nie należy tego czynić mimo iż z punktu widzenia rodzica potrawy wydają się niesmaczne. Nie powinno się dodawać do nich ani soli ani cukru. W późniejszym posiłki można wzbogacać delikatnymi ziołami takimi jak koperek czy natka pietruszki. Spośród dostępnych owoców najlepiej jest zacząć wprowadzać do diety dziecka owoce krajowe takie jak jabłka, które są dobrze tolerowane i mało uczulające, odkładając cytrusy na później.
Pierwszy posiłek dziecka powinien być monoskładnikowy. Zdaniem Ekspertów najlepszym rozwiązaniem jest podanie odpowiednio przygotowanego warzywa. Jakie warzywo wybrać na pierwszy posiłek? Na samym początku świetnie sprawdza się marchewka, dynia czy ziemniak. Do wybranego warzywa stopniowo możemy dodawać następne pamiętając o odpowiednich odstępach i obserwacji zachowania dziecka komponując w ten sposób przecier jarzynowy. Należy jednak uważać na samym początku na warzywa, które mogą wywoływać wzdęcia, bóle brzucha i kolki, takie jak kapusta, por, cebula czy nasiona roślin strączkowych.
W siódmym miesiącu życia dziecka w jadłospisie powinno znaleźć się mięso gotowane bez wywaru lub ryby (nie częściej niż 2-3 razy w tygodniu). Zwiększymy w ten sposób zawartość żelaza w diecie dziecka, którego zapasy w organizmie powoli ulegają wyczerpaniu oraz kwasów omega-3 warunkujących prawidłowy rozwój psychoruchowy i fizyczny dziecka. Najlepszym mięsem będzie delikatny królik, indyk czy kurczak. Mięso gotujemy oddzielnie, po czym dodajemy je do ugotowanych warzyw i miksujemy. Wskazane jest aby w takiej zupce znalazły się również zdrowe i dobrze przyswajalne tłuszcze roślinne takie jak oliwa z oliwek i olej rzepakowy oraz masło w ilości nie większej niż jedna płaska łyżeczka na posiłek. Dodajemy je na surowo po przygotowaniu potrawy, dokładnie mieszając. Do zupki dodawać stopniowo możemy również kawałki dobrze ugotowanego jajka. Zwiększamy także asortyment podawanych kasz, pozwalamy dziecku samodzielnie chrupać pieczywo, sucharki i sięgać po drobne kawałki warzyw i owoców do gryzienia.
Po siódmym miesiącu życia można także podawać dziecku przetwory mleczne: jogurt naturalny, twarożek, kefir czy maślankę. Pamiętając o ostrożnym wprowadzaniu tych produktów. Korzystnie byłoby, aby były to produkty naturalne, do których możemy dodać cząstki owoców, warzyw czy produktów zbożowych, a nie gotowe deserki owocowe. Z podawaniem mleka należy się wstrzymać do ukończenia 1 roku życia.
Ostatnie miesiące pierwszego roku życia to prawdziwa rewolucja żywieniowa. Obiad naszej pociechy powinien składać się z dwóch dań. Może być to zupa jarzynowa z dodatkiem kaszki glutenowej oraz jarzynka gotowana z mięsem lub rybą z dodatkiem jajka gotowanego, w towarzystwie ziemniaka lub ryżu.
Ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka ma również odpowiednie nawodnienie. Dzieci karmione wyłącznie piersią nie potrzebują dodatkowego dopajania, natomiast gdy w diecie pojawiają się już produkty uzupełniające należy pomyśleć także o podaży odpowiednich płynów. Najlepszym i jedynym słusznym wyborem jest w tym przypadku woda. Eksperci zalecają, aby do 3 roku życia podawać dzieciom naturalną wodę mineralną niskozmineralizowaną (ilość składników mineralnych nie powinna przekraczać 500 mg/1 litr) oraz niskosiarczanową i niskosodową. Ilość soków natomiast powinna być limitowana i ograniczać się maksymalnie do 150 ml na dzień.
Dieta dziecka w pierwszym roku życia przypomina dietę dorosłych. Powinna być jak najbardziej urozmaicona i stale wzbogacana o coraz to nowsze produkty, ponieważ wtedy możemy mieć praktycznie pewność, że zrealizowane zostało zapotrzebowanie na wszystkie składniki mineralne i witaminy. Nie można się również zniechęcać faktem, że dziecko nie chce jeść nowych produktów, ponieważ zanim zaakceptuje nowy smak czasami należy dany produkt podawać nawet kilkanaście razy!
Każdego dnia jadłospis dziecka powinien zawierać produkty ze wszystkich grup spożywczych: produkty zbożowe, warzywa i owoce, mleko i przetwory mleczne, mięso i drób oraz tłuszcze, a zapotrzebowanie na energię należy indywidualizować zawsze w odniesieniu do masy ciała dziecka. Należy dbać również o regularną ocenę rozwoju dziecka na siatkach centylowych, a wszystkie wątpliwości konsultować ze specjalistami.
Klaudia Wiśniewska – dietetyk kliniczny
Instytut Zdrowego Żywienia i Dietetyki Klinicznej SANVITA
Publikacja: Dobra Mama 2015
