Ortoreksja – moda czy zaburzenie?

CZY Praca z pacjentem o zbyt restrykcyjnym nastawieniu do diety

Rozpowszechnienie ortoreksji i grupy zwiększonego ryzyka

Uważa się, że problem ortoreksji może dotyczyć od 0,5 do 6,9% populacji. Badania nie dają jednoznacznych wyników co do częstości jej występowania u kobiet i mężczyzn.

Warto zauważyć, że są pewne grupy społeczne, u których odnotowuje się zwiększone ryzyko ortoreksji. Badania pokazują, że zaburzenie to obserwowane jest najczęściej wśród osób uprawiających sport (kulturyści, gimnastycy, tancerze), lekarzy i studentów medycyny, dietetyków, aktywnych zawodowo artystów (np. aktorów, muzyków), a także wśród osób ćwiczących jogę. W wymienionych grupach występowanie ortoreksji waha się od 32% (tancerze baletowi) do nawet 86% (praktycy ashtanga yoga).

Konsekwencje fizjologiczne i psychologiczne

W konsekwencji tego skrajnego stylu odżywiania, ze względu na pominięcie całych grup produktów, u pacjentów z ortoreksją mogą wystąpić poważne niedobory pokarmowe. Choć wciąż brak długoterminowych badań empirycznych, istnieją dowody, że ten rodzaj ekstremizmu dietetycznego może prowadzić do podobnych komplikacji medycznych jak w przypadku anoreksji. Do powikłań ortoreksji zaliczyć można, obok spadku masy ciała i niedożywienia, także osteopenię (obniżenie mineralnej gęstości kości), bradykardię (zmniejszenie częstości akcji serca), hiponatremię (obniżenie poziomu sodu w surowicy krwi), kwasicę metaboliczną, rozedmę podskórną, rozedmę śródpiersiową, odmę opłucnową, rabdomiolizę (zespół objawów, które pojawiają się po uszkodzeniu mięśni), pancytopenię (niedobór wszystkich prawidłowych elementów morfotycznych krwi), anemię, niedobory witaminy B12 i białka, niedobór testosteronu. U kobiet może wystąpić brak miesiączki. W skrajnych przypadkach ortoreksja może prowadzić do śmierci pacjenta.

Osoby cierpiące na ortoreksję mogą przeżywać intensywne frustracje, gdy ich praktyki żywieniowe są zakłócone lub udaremnione. Mogą występować u nich intruzywne myśli związane z żywnością. Często zmagają się z poczuciem winy i wstrętu do siebie, gdy nie trzymają się swoich wytyczonych zasad żywieniowych. Pacjenci mogą także mieć obniżony nastrój oraz przeżywać obawy o to, że stosowana przez nich dieta nie jest doskonała i wymaga kolejnych poprawek, aby doprowadzić do dobrego zdrowia. Po złamaniu diety mogą nakładać na siebie kary i jeszcze bardziej rygorystyczne zasady dietetyczne. Pacjenci ci są także zagrożeni izolacją społeczną.

Leczenie

Do tej pory nie przeprowadzono badań nad efektywnością leczenia ortoreksji, jednak znawcy przedmiotu proponują podejście kompleksowe. Uważa się, że interwencja wobec pacjenta powinna przebiegać w oparciu o współpracę wielodyscyplinarnego zespołu specjalistów. W warunkach pracy ambulatoryjnej z pacjentem najbardziej efektywna wydaje się być współpraca lekarzy, psychoterapeutów i dietetyków, dzięki czemu możliwe jest równoległe wprowadzenie farmakoterapii, terapii psychologicznej i psychoedukacji żywieniowej. W sytuacji znacznej utraty masy ciała pacjenta i niedożywienia zalecana jest hospitalizacja.

Zobacz: Konsultacja dietetyczna

W farmakoterapii ortoreksji zaleca się stosowanie inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Odnotowano także pozytywne efekty stosowania leków przeciwpsychotycznych − w celu zmniejszenia obsesyjnego charakteru magicznego myślenia związanego z żywnością. Należy zauważyć jednak, że osoby chorujące na ortoreksję, z obsesją na punkcie naturalności i czystości przyjmowanego pożywienia, mogą być skłonne odrzucić leki jako substancje nienaturalne, sztuczne i chemiczne. Z drugiej jednak strony, w odróżnieniu od innych pacjentów z zaburzeniami odżywiania, pacjenci z ortoreksją mogą okazać się bardziej otwarci i bardziej zaangażowani w leczenie ze względu na silną troskę o własne zdrowie.

Interwencje psychoterapeutyczne

Powinny być dostosowywane indywidualnie do danego pacjenta, na podstawie objawów, które są u niego widoczne. Celem leczenia powinna być zmiana różnych aspektów zachowań pacjenta, nie tylko w sferze samego sposobu jedzenia, ale również w obszarze robienia zakupów, przygotowywania posiłków, a także odczuć i postaw wobec spożywanej przez nich żywności. Różne formy treningu relaksacji mogą pomóc w redukcji lęku przed i po posiłku i w innych przejawach niepokoju o zdrowie. Psychoedukacja dotycząca zbadanych empirycznie i rzetelnych informacji na temat żywności może wyprowadzić pacjenta z fałszywych przekonań żywieniowych. Jednak badania wskazują, że obok edukacji zdrowotnej i żywieniowej, należy również uznać głęboko emocjonalne aspekty przekonań na temat żywności i jej wyboru. Praca nad zmianą nawyków żywieniowych pacjenta z ortoreksją jest w rzeczywistości pracą nad odrzuceniem głęboko zakorzenionego zespołu przekonań. Ideologia, nawet jeśli nie jest osadzona w realiach, zapewnia strukturę i porządek w życiu, zmniejsza lęk poprzez zapewnienie środków wywierania kontroli nad środowiskiem. Dlatego psychoedukacja powinna być udzielana z troską i wrażliwością na pacjenta.

Propaganda zdrowego stylu życia

Niepodlegający żadnej kontroli naukowej wzrost propagandy zdrowego stylu życia w książkach i mediach sprawia, że ludzie są bombardowani radami. Również modami na temat diet i zdrowia. Pomimo dużego ryzyka dezinformacji, użytkownicy często nie zwracają uwagi na wiarygodność podawanych treści. Najbardziej niebezpieczne wydaje się stosowanie wybiórczej diety u dzieci i osób dorastających. Mogą uczyć swoje dzieci szkodliwych sposobów odżywiania się, a poprzez eliminację ważnych produktów i składników odżywczych − stwarzać zagrożenie dla właściwego rozwoju dziecka.

Autor: Małgorzata Kaczyńska, psycholog i psychodietetyk

Artykuł pochodzi z czasopisma Współczesna Dietetyka 4/2016

Zobacz także inne artykuły:

• Sesja psychologiczna 
• Objadanie się – czy to już problem?

• Dieta roślinna – dietetyk odpowiada czy warto stosować dietę roślinną i co warto o niej wiedzieć?

1. Brytek-Matera A., Orthorexia nervosa – an eating disorder, obsessive − compulsive disorder or disturbed eating habit?. „Archives of Psychiatry and Psychotherapy” 1, 2012, 55–60.
2. Dittfeld A., Koszowska A., Fizia K., Ziora K. i wsp., Ortoreksja – nowe zaburzenie odżywiania, „Ann. Acad. Med. Siles.” 67, 6, 2013, 393−399.
3. Gubiec E., Stetkiewicz-Lewandowicz E., Rasmus P. i wsp., Problem ortoreksji w grupie studentów kierunku dietetyka, „Med Og Nauk Zdr.” 21(1), 2015, 95–100.
4. Håman L., Barker-Ruchti N., Patriksson G. i wsp., Orthorexia nervosa: An integrative literature review of a lifestyle syndrome, „Int. Jour. Qual. Stud. Health Well-being” 10, 2015, 3402.
5. Janas-Kozik M., Zejda J., Stochel M. i wsp., Ortoreksja – nowe rozpoznanie? „Psychiatria Polska” XLVI, 3, 2012, 441–450.
6. Koven N.S., Abry A.W., The clinical basis of orthorexia nervosa: emerging perspectives, „Neuropsychiatric Disease and Treatment” 11, 2015, 385–394.
7. Zamora M.L.S., Bonaechea B.B., Sanchez F.G. i wsp., Orthorexia nervosa. A New eating behavior disorder, „Actas Esp. Psiquiatr” 33(1), 2005, 66−68.