Miażdżyca, choć często bagatelizowana, pozostaje jedną z głównych przyczyn wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, uważanych za plagę naszego społeczeństwa. Zrozumienie czynników ryzyka miażdżycy jest kluczowe dla skutecznej prewencji i utrzymania dobrej kondycji serca.

Czynniki ryzyka rozwoju miażdżycy 

1. Niebezpieczne zwyczaje palenia- palenie papierosów to jeden z głównych czynników ryzyka wystąpienia miażdżycy. Substancje chemiczne obecne w dymie tytoniowym uszkadzają ściany naczyń krwionośnych, sprzyjając odkładaniu się blaszek miażdżycowych. Eliminacja palenia jest kluczowym krokiem w kierunku poprawy pracy serca.

2. Dieta bogata w tłuszcze nasycone i cholesterol- nadmiar tłuszczów nasyconych i cholesterolu w diecie może przyczynić się do wzrostu poziomu złego cholesterolu (LDL) i rozwoju miażdżycy. Badania potwierdzają, że cholesterol LDL-C oraz inne lipoproteiny związane z apolipoproteiną-B odgrywają kluczową rolę w powstawaniu chorób serca. 

3. Nadciśnienie tętnicze- podwyższone ciśnienie krwi obciąża naczynia krwionośne, przyczyniając się do ich uszkodzeń i sprzyjając rozwojowi miażdżycy. 

4. Brak aktywności fizycznej- siedzący tryb życia zwiększa ryzyko miażdżycy. Regularna aktywność fizyczna wspomaga utrzymanie zdrowej wagi, reguluje poziom cholesterolu i ciśnienia krwi, co wpływa korzystnie na układ sercowo-naczyniowy.

5. Cukrzyca – zarówno typu 1, jak i 2, oraz stan przedcukrzycowy są niezależnymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. To poważne schorzenie może zwiększać ryzyko wystąpienia zdarzeń sercowych około dwukrotnie. Badania sugerują, że kobiety z cukrzycą typu 2 mogą mieć podwyższone ryzyko udaru mózgu.

6. Otyłość –  w ostatnich dziesięcioleciach wskaźnik masy ciała (BMI) znacząco wzrósł na całym świecie. Dotyczy to zarówno dzieci, młodzież oraz dorosłych. Wysokie BMI oraz zbyt duży obwód talii są silnie powiązane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych oraz cukrzycy typu 2.

7. Genetyka i czynniki dziedziczne: dziedziczne predyspozycje do chorób sercowo-naczyniowych mogą zwiększyć ryzyko miażdżycy. Osoby obciążone historią rodzinnych przypadków powinny szczególnie regularnie monitorować stan swojego zdrowia.

Optymalizacja stylu życia

Dieta

Nawyki żywieniowe mają istotny wpływ na ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Mogą wpływać na takie czynniki jak: wartości lipogramu, ciśnienie tętnicze, masę ciała oraz cukrzycę.  

Badania dotyczące wpływu diety na zdrowie układu sercowo-naczyniowego potwierdzają skuteczność stosowania diety śródziemnomorskiej. Charakteryzuje się ona dużą ilością owoców, warzyw, roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych, ryb oraz tłuszczów roślinnych. Dzięki ograniczeniu czerwonego mięsa oraz tłuszczów nasyconych, wykazuje potencjał prewencyjny chorobom sercowo-naczyniowym. Osoby, które konsekwentnie przestrzegają diety śródziemnomorskiej, mogą cieszyć się 10% mniejszym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych i o 8% niższą ogólną śmiertelnością, w porównaniu do osób, które takiego modelu żywieniowego nie przestrzegają.

Kilka zasad żywieniowych, które warto przestrzegać dla prawidłowej pracy serca:

1. Włączenie do jadłospisu większej ilości produktów roślinnych: warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, orzechów i nasion. Spożycie dodatkowej porcji owoców i warzyw dziennie redukuje ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych o 4%. Jedna porcja roślin strączkowych dziennie obniża stężenie LDL-C o 0,2 mmol/l, redukując ryzyko choroby wieńcowej. Należy spożywać co najmniej 200 g owoców i 300 g warzyw dziennie.
2. Ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych: warto zastąpić je korzystnymi dla serca kwasami tłuszczowymi omega-3, olejami roślinnymi (np. oliwą z oliwek) i węglowodanami z pełnych ziaren.
3. Unikanie kwasów tłuszczowych trans: zalecane jest minimalizowanie spożycia przetworzonej żywności. Kwasy tłuszczowe trans, powstające w wyniku przemysłowej obróbki tłuszczów, negatywnie wpływają na poziom cholesterolu całkowitego (wzrost) i HDL-C (spadek). Średni wzrost spożycia energii z kwasów tłuszczowych trans o 2% związany jest z 23% większym ryzykiem choroby wieńcowej.
4. Ograniczenie soli: Nie przekraczaj 5 g soli dziennie. Zmniejszenie spożycia sodu może przyczynić się do obniżenia ciśnienia krwi, średnio o 5,8 mmHg u osób z nadciśnieniem i 1,9 mmHg u osób z prawidłowym ciśnieniem. Badanie DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) wykazało zależność, w której redukcja spożywanej soli wiązała się z obniżeniem ciśnienia krwi. Metaanalizy pokazują, że zmniejszenie spożycia soli o 2,5 g/dzień wiąże się z 20% zmniejszeniem częstości występowania chorób sercowo-naczyniowych.
5. Zwiększenie udziału błonnika w diecie: ważnym jest zadbanie o regularne spożywanie błonnika, szczególnie z produktów pełnoziarnistych. Każde zwiększenie spożycia całkowitego błonnika o 7 g dziennie wiąże się z 9% niższym ryzykiem choroby wieńcowej. Wyższe spożycie błonnika o 10 g/dzień związane jest z 16% mniejszym ryzykiem udaru i 6% mniejszym ryzykiem cukrzycy typu 2.
6. Ograniczenie mięsa czerwonego: Zaleca się ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, szczególnie przetworzonego maksymalnie do 350 – 500 g tygodniowo.
7. Regularne spożywanie orzechów: Spożycie 30 g orzechów dziennie wiąże się z ok. 30% niższym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.
8. Ograniczenie spożycia alkoholu
9. Unikanie napojów słodzonych: należy unikać napojów zawierających dodany cukier, takich jak napoje bezalkoholowe i soki owocowe.

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna jest związana z obniżeniem ryzyka wielu niekorzystnych skutków zdrowotnych i czynników ryzyka zarówno u mężczyzn, jak i kobiet, bez względu na wiek. Istnieje odwrotna zależność między umiarkowaną i dużą aktywnością fizyczną a śmiertelnością ogólną, chorobami serca, a także występowaniem cukrzycy typu 2.

Aerobowa aktywność fizyczna obejmuje spacery, jogging, jazdę na rowerze itp. Zaleca się dorosłym wykonywanie przynajmniej 150–300 minut ćwiczeń o umiarkowanej intensywności tygodniowo lub 75–150 minut ćwiczeń intensywnych. Można również wykonywać ich kombinację. Nawet krótkie sesje ćwiczeń, trwające mniej niż 10 minut, przynoszą korzystne efekty, w tym m.in.: obniżenie ryzyka śmiertelności.

Ćwiczenia oporowe, jako uzupełnienie aerobowej aktywności fizycznej, związane są z niższym ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych i ogólnej śmiertelności. Rekomendowana sesja treningowa obejmuje jedną do trzech serii po 8–12 powtórzeń z intensywnością 60–80% maksymalnego obciążenia dla jednego powtórzenia, wykonywanych co najmniej 2 dni w tygodniu, przy udziale różnych ćwiczeń angażujących główne grupy mięśni. Osoby starsze lub osłabione mogą rozpocząć od jednej serii 10–15 powtórzeń z intensywnością 40–50% maksymalnego obciążenia. Dla osób starszych zaleca się także wykonywanie ćwiczeń, które łączą elementy aerobowe, wzmacniające mięśnie i utrzymujące równowagę, mające na celu zapobieganie upadkom.

Rozmowa z pacjentem

Strategie komunikacyjne, takie jak rozmowa motywacyjna, odgrywają kluczową rolę w sesjach konsultacyjnych wśród chorych, zwłaszcza w przypadku pacjentów w podeszłym wieku. Istotne jest zaangażowanie do współpracy członka rodziny lub przyjaciela, co może wspomagać proces leczenia. Kluczowym elementem jest skupienie się na dokładnym wysłuchaniu pacjenta, ustaleniu najważniejszych punktów leczenia i dokładnym wytłumaczeniu zaleceń. Zasada OARS (pytania otwarte, afirmacja, refleksyjne słuchanie i podsumowywanie) oraz zasada SMART (konkretna, mierzalna, osiągalna, realistyczna, terminowa) stanowią pomocne narzędzia w procesie komunikacji. Pracownicy służby zdrowia powinni uwzględniać możliwości, bariery (fizyczne, społeczne, środowiskowe) oraz motywację do zmiany zachowania. Zaleca się podejście multidyscyplinarne, łączące wiedzę i umiejętności różnych specjalistów, w celu skutecznej opieki nad pacjentem, w tym lekarza prowadzącego, dietetyka oraz psychologa.

Podsumowanie:

Mimo postępu w leczeniu i prewencji, miażdżyca pozostaje poważnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Skupienie się na eliminacji czynników ryzyka, takich jak palenie, niezdrowa dieta, nadciśnienie, brak aktywności fizycznej i genetyczne predyspozycje, może istotnie wpłynąć na obniżenie ryzyka zachorowania na to poważne schorzenie serca. Pamiętajmy, że troska o zdrowy styl życia to klucz do utrzymania serca w dobrej kondycji przez wiele lat. Każdy krok w kierunku zdrowego życia to inwestycja w naszą przyszłość.

Bibliografia:

F. L J Visseren, F. Mach, Y. M Smulders, ESC Scientific Document Group , 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: Developed by the Task Force for cardiovascular disease prevention in clinical practice with representatives of the European Society of Cardiology and 12 medical societies With the special contribution of the European Association of Preventive Cardiology (EAPC), European Heart Journal, Volume 42, Issue 34, 7 September 2021, Pages 3227–3337

Sprawdź także:
Nadciśnienie tętnicze
Dieta dla mężczyzn
Dieta w miażdżycy